Җанҗиләк

Исеме җыр булып телләрдә тиб­рәл­гән Чистай төбәгендә туып-үскән Дамирә Рафаил кызы Камалова белән беренче очрашуыбызга да быел нәкъ 50 ел тулды инде! Хәер, барысын да үз тәртибе белән сөйлим әле...

...Чистай каласына иң беренче мәртәбә аяк басканда, 11 яшем тулып, бишенче сыйныфка күчкән чагым иде. Әле дә хәтеремдә: әтиебезнең газиз әнисе – искиткеч шәфкатьле Миңлекамал әбиебез, безне – онык­ларын, кызлары Рәйсә белән Таһирә апаларны да үзеннән калдырмыйча, дәү аккоштай пароходларда гына йөздереп, Нократ-Чулман елгалары аша, Мама­дыш­тан Чистайга алып килер иде. Шәһәр белән таныштыра-таныштыра, пристаньнан автовокзалга кадәр булган араны «тәпиләтеп» алып менгәч, автобуска утыртып, кече кызы Тәскирә белән кияве Әгъләмҗан Гатиннар яшәгән Тубылгытау авылына китереп җиткерер иде...

Тубылгытауга барып йөрүләр шактый еш булды. Һәр баруыбыз нинди дә булса истәлекле вакыйга белән бәйле. Шулар арасында иң мөһиме: мин биредә үземнең булачак сөйгән ярымны – Дамирәне очраттым! Аның Рокыя исемле тутасы безнең Тәскирә апа белән Тубылгытау янәшәсендәге Ленино авылында, урта мәктәптә бергә укыталар иде... Шул апасына ияреп, Тубылгытауга, Тәскирә апаларга кунакка килгән чагында таныштык без сөйкемле әлеге кызыкай белән! 

Берничә көн дәвамында рәхәтләнеп авыл болынында, су буенда, мәктәп ишег­алдында уйнадык. Рәйсә һәм Тәскирә апамнар мине баштанаяк диңгезче формасына киендереп, билемдәге каешка уенчык кечкенә кортик та таккач, мөгаллим әгъләмҗан җизни, көлемсерәп: «Хәзер инде тәмам адмирал булдың!» – дигән иде. Дамирә миңа шул көннән башлап «адмирал» диеп кенә дәшә башлады...

Әле дә хәтеремдә: күбәләкләр куып, куышып, качышлы уйнап йөргәндә, Дамирә ташка абынып егылды да, тез башын җәрәхәтләде. Мин исә аның кан саркыган ярасына тиз генә әрекмән яфрагын яптым һәм зурлардан ишетеп калган сүзләрне исемә төшереп:
– Борчылма, туеңа хәтле төзәлер! – дидем... Иң гаҗәбе шул: кызыкай еламады, бары тик иртәнге чык бөртекләредәй ялтыраган күз яшьләре аша елмайды гына! Кояшлы ләйсән яңгыр кебек, хәтеремдә мәңгегә уелып калды аның шул тылсымлы карашы...

Инде әйткәнемчә, һәр елны җәен, әбием-апамнарга ияреп, Тубылгытауга килә торган булып киттем. Чистай каласына барып төшкәч тә: «Дамирә дигән кыз күренмәсме?» – дип, иске автовокзал каршындагы зур паркны, кинотеатр бинасын айкап чыга торган идем. Әмма чибәркәй күзләремә чалынмады... Апамнардан адресларын сорарга да уңайсызландым. Өстәвенә, Рокыя апа башка җиргә күчеп киткән иде...

Ходай Тәгаләнең кодрәте-рәхимлелеге беләндер инде, без Дамирә белән еллар үткәч Кукмара эшчеләр бистәсендә очраштык. Биредәге данлыклы тегү фабрикасында эшләүче Рәйсә, Таһирә апамнар һәм бертуган Саҗидә сеңлем янына кунакка кайткач (ул чакта Казан дәүләт университетының көндезге бүлегендә укый идем), мине тулай торакка мәҗлескә, 13 нче бүлмәгә дәштеләр. Авылдаш күршем Маһруйбикә апа Моратова туган көнен үткәрә икән!..

Инде шактый күңеллеләнеп алган мәҗлестәгеләр белән исәнләшкәннән соң, күзләрем табынның бер кырыенда тыйнак кына елмаеп утыручы ал күлмәкле туташка төште. Кинофильмнар аша күреп, күңелемдә иң тәүге гыйшык хисләрен уяткан СССРның халык артисткасы Вия Артманега охшаган иде ул. Түгәрәк ак йөзле, нурлы карашлы. Коңгырт-кара чәч толымнарын башына таҗ итеп ураган. Янында буш урын да калдырылган...

Шулчак Маһруйбикә апа колагыма болай дип пышылдады:
– Бер генә егетне дә үзенә якын җибәрмәгәне өчен «Кыргый роза» дип йөртәләр бездә әлеге чибәркәйне! Үзе – мишәр кызы! Казаннан килеп, безнең фабрикада мастер булып эшли, шушы бүлмәдә яши. Бик тәртипле, тырыш, гадел! Утыр әле аның янына... Курыкма, чәнечкеләре белән чәнчемәс!..
Ни хикмәттер, кыз да үзенең янәшәсеннән урын алуыма каршы килмәде...

Бераз сыйлангач, мәҗлесне алып баручы Хәлим абый:
– ...Инде хәзер Казан кунагын – авылдашыбыз Шаһинурны җырлатыр чак та җитте! – диде.

Янымда утырган туташ, шул сүзләрдән соң, ничектер, «дерт!»ләп китте һәм миңа карап алды. Карашында ниндидер таныш чалымнар бар иде аның! Кайда гына күрдем соң әле мин бу гүзәлкәйне? 
Тиз генә исемне җыеп, яраткан җырымны сузып җибәрдем:
Эзләдем, бәгырем, сине
Еллар буе тилмереп...

Вальс көе яңгырауга туташны танцыга чакырдым. Заманында – унберенче сыйныфта укыганда – диңгезче-композитор егет Фатих Мөхәммәтшин белән берлектә иҗат иткән «Килермен...» дигән җырыбызны җырлый-җырлый вальс әйләндек без:
...Килермен мин тагын бер сезнең якларга,
Йөрәктә урын юк, бәгырем, башкага!
Гомерем буена
Гел сине эзләрмен –
Нур сибәр юлымда
Һаман да күзләрең...

Әлеге җырның сүзләрен язуымны да ишеткәч, туташ, түзмәде, сорап куйды:
– Сер булмаса, әйтегез әле: әлеге җырыгызны сез кемгә багышладыгыз?
– Чистайдагы гүзәл бер кызга!
– Исемен дә әйтә алмассызмы?
– Дамирә исемле иде ул...
– Аңлашылды... Мин дә бит – Чистайдан, исемем дә – Дамирә!!.

Шул мизгелдә, хәтеремне айкап, ерактагы балачак илендә калган ал күлмәкле, ак бантиклы кызыкайның кабатланмас образы-сурәте җанланды. Әйе, бу, чыннан да, шактый еллар буе инде хыялым түрендә саклап йөрткән ШУЛ ГҮЗӘЛКӘЙ иде!..
Инде мин Дамирә хакында, күптәннән кияүгә чы­гып, балалар үстереп ятадыр, дип уйлап йөри идем. Баксаң, ул – шәһәр кызы – ун-унбер яшьлек чагында очраткан гади бер авыл малаена чын-чынлап гашыйк булып, шул гомердән бирле «Аның» белән очрашуны көтеп яшәгән икән! 

Соңыннан Дамирәм шул хакта үзе әйткәч, тел вә сүз белән әйтеп-аңлатып бирә алмаслык тирән тетрәнү, ихлас соклану хисләре кичердем. Ә ул исә, балачактагы хатирәләрне тагын бер мәртәбә исенә төшереп, болай диде:
– ...Син бит миңа, тез башымдагы ярамны дәвалаган­-да: «Туебызга хәтле төзәлер!» – дигән идең. Мин һаман да синең белән яңадан күрешү көннәрен көтеп яшәдем…

Менә сиңа, мә! Балачактагы Дамирәм «Туеңа хәтле төзәлер!» дигән сүзләремне «Туебызга кадәр...» дип аңлаган икән...

Әнә шулай, «Кыргый роза» белән дуслыгыбызны яңадан яңартып җибәрдек. Сеңлем Саҗидә исә Дами­рәне үзенә ияртеп, туган авылыбыз Арташка да алып кайтып килде. Авыл башындагы Локман абыйлар өенә җитәрәк, ташка абынып егылып, ул тагын шул ук тез башын җәрәхәтли. 
әбиебез Миңлекамал исә моны яхшыга юрады:
– Безнең якның шифалы туфрагы да сине үз иткән, кызым! Бер дә борчылма, туеңа хәтле яраларың төзәлер... Күңелем сизә: Арташ килене дә булып куярсың әле, Аллаһы боерса!.. Тубылгытауда очраткан чакта ук бик ошаткан идем бит мин сине...
Юраганы юш килде әбиебезнең. Озак та үтми, һәр ике якның да хәер-фатихаларын алып, 1969 елның 22 декабрендә Мамадыш ЗАГСында паспортларыбызга «Мәңге бергә!!» дигән мөһерләр суктырдык. (Ул чакта мин – әти-әниемә, туганнарыма матди яктан ярдәм итү максатыннан – университетның читтән торып уку бүлегенә күчеп, Мамадыш район газетасы редакциясендә әдәби хезмәткәр булып эшли идем.) Аннары Чистай шәһәрендә никах укытып, Кукмарада гөрләтеп туй үткәрдек...

Тагын шунысын да искәртим: Дамирәмнең тез башындагы яралары «җ» хәрефен хәтерләтеп җөйләнде. Җиләк яфрагыдай яшел, җиләк чәчәгедәй ак, җиләкнең үзедәй ал-кызыл төсләрне яратканга һәм, әлбәттә инде, тезендәге серле «җ» тамгасын да искә алып, гомерем буена бик яратып «җанҗиләгем!» диеп йөрттем мин Аны.
 

Кадерле әтиебез Әхмәтсафа белән сөекле әниебез Гөлзәйнәп тә, бертуган энеләрем һәм сеңелләрем дә бик яраттылар Дамирәмне. Тышкы матурлыгы белән эчке матурлыгы бик тә тәңгәл килгән иде Аның!

Тормышның җитди сынауларын Дамирәм белән кулга-кул тотынышып уздык. Бер-беребезне укытып чыгарып, җаваплы вазифалар башкардык. (Казанда  хәләлем хокук һәм сәламәтлек саклау, төзекләндерү оешмаларында эшләде.) Балалар, оныклар үстердек. Катлаулы операцияләр кичергәндә бер-беребезгә ышанычлы, ныклы терәк булдык...

Дамирә безнең гаиләгә 13 нче кеше булып килде. Мәгълүм булганча, төрки дөньяда «13» саны иң бәхетле саннардан санала. Дамирәм дә гаиләбезгә бәхет, шатлык-куанычлар гына алып килде. Әти-әниебезне, үз әти-әниседәй күреп, ихластан хөрмәтләде. Кукмарага, аннары Казанга күчкәч тә, безнең туганнарыбыздан күңел җылысын кызганмады ул.

Биредә прозаик сеңлем Илсөяр Тимербаеваның Дамирәмә багышлап язган «җиңгәчәй» дигән кыйссасыннан бер өзек китереп үтим әле:
«...Барыбызны да дисәм, ялгыш булмас, Әни белән Әти канаты астыннан чыккач та, безне Шаһинур абый белән җиңгәм тәрбияләде. Бары тик уныбызның өчесе генә «Кукмара мәктәбе» аша узмады. Чират гел кабатлана – беребез мәктәптә укуын тәмамлап, Кукмарага училищега килә торды, икенчебез һөнәр алып китә торды. Беребезгә бер караңгы чырай күрсәтмәгән җиңгәбезгә рәхмәтләребезне әйтеп бетерә алдык микән соң?!

Әле Чаллыга соңгы килүендә дә: «Утыр әле яныма, рәхәтләнеп бер сөйләшик әле», – диеп, тормышның ачысын-төчесен инде күп күргән җиңгәм, киңәшләрен биреп, алдагы көннәргә ничегрәк карарга, үзеңне ничек тотарга икәнлекне искәртте. Әйтерсең лә, саубуллашырга килгән... Барлык хатирәләрне яңартып, бик озаклап серләшеп утырдык. Соңгы тапкыр булган икән шул. Юкка гына: «Бик яратып яшим Шаһи­нурымны!» – дип әйтеп калдырмаган икән. Ай да үтмәстән, аны Аллаһы Тәгалә үз хозурына алды. Әнисенең – Рабига кодагыебызның! – куенына ук барып ятты җиңгәм...»

Әйе, Дамирәмнең гомере бик вакытсыз – 2007 елның 1 декабрендә Казан–Чистай юлында, фаҗигале төстә, автоһәлакәттә өзелде. Әмма сөеклем миңа яңа «Мәхәббәтнамә» дастанын язарга рухи көч-дәрт, тылсымлы каләм вә күңеледәй чиста ак кәгазь калдырып киткән икән. Аның вафатыннан соң, көне-төне эшләп, «Җанҗиләкле гомерем мизгелләре» дигән китабымны «дөньяга тудырдым»... «Дөньяга тудырдым» дигәч тә, балаларыбыз турында да бер-ике сүз әйтеп үтим әле. Без, Дамирәм-«Җанҗиләгем» белән бергәләп, Рушан һәм Гөлназ исемле иманлы-тәүфыйклы, җәмгыятебезгә файдалы шәхесләр үстердек (улыбыз Татарстан мөселманнарының Диния нәзарәтендә эшли, хаҗи; кызыбыз – галимә, ветеринария фәннәре кандидаты). Берсеннән-берсе сөйкемле, тырыш дүрт оныгыбыз – Динә, Морат, җәмилә, Рәхимә – күңелләрне сөендереп, матур гына үсеп киләләр, Аллаһы­бызга мең шөкер! Димәк, Тормыш җыры дәвам итә!..

...Улыбыз Рушан элегрәк еш кына бездән: «Ничек сез шулай бер-берегезне бик яратып яшисез?» – дип сорый торган иде. Мин исә аңа: «Әниең гел сагынып көтеп торсын өчен, шактый вакытымны, эзтабар язучы буларак, командировкаларда йөреп үткәрәм бит... Шуңа үзем дә Аны бик сагынып кайтам!» – дия идем...

Дамирәм хәзер үзе дә озак сроклы командировкага киткән кебек. Гел сагындырып торыр өчен!.. Әмма без Аның белән киләчәктә – бакый дөньяда – барыбер очрашачакбыз бит! Кайчан да булса... Әйе, ул көн барыбер киләчәк... Мине әле хәзер дә «җанҗиләгем»ә карата булган ихлас сөю хисләре яшәтә һәм рухи яшәртә!!.

«Сөембикә», № 12, 2009.