Күршелек һәм күршеләр белән тору

«Йорт салудан элек күршеңнең, юлга чыгудан алда юлдашыңның кем булуын кара», дигән хәдис бар («Әт-тәмису ад-дара каблә шәра ад-дар аер-рәфика каб-ләт-тарыйк»). Шунлыктан, иң элек кайда һәм кем янына йортыңны корачагыңны белешеп, аның холкын күзәтеп эш башлавың мең өлеш мәслихәт. Кеше бервакытта да ялгызы гына яшәмәс, хәтта дәрвишләр дә башкалардан качып йөрмәсләр. Илдән аерылу — үзеңне ятимлеккә вә ялгызлыкка хөкем итү ул. Ир бәхете—ил белән, хатыннарның—ир белән. Бәс, шулай булгач, үзеңне башкалардан аерып куеп, ялгыз, күршесез генә яшәү бер дә сөннәт эше түгел. Терәлеп торган күршең юк икән, бәхетең дә ким, шатлыгың да тар кылына.
 
Китапларда күршеләр белән тату тору хакында бик күп хәбәрләр бар. Күрше хакы—Алла хакы булган кебек, күршенең сиңа хөрмәте һәм синең аңа карата эшләгән яхшылыкларың газиз анаңның сиңа һәм синең газиз анаңа күрсәткән хөрмәтеңә тиң күрелә. Күршеңне кимсетү — газиз әнкәңне рәнҗетү белән бер дәрәҗәдә түгелме?
 
Хәдисләрдән күренгәнчә, ике яктан да кырык йорт дәвамында кешеләр бер-берсенә күрше булалар һәм дә хөрмәтләрен үзара тигез бүлеп бирәләр.
 
Хөрмәтләрнең төрлечә булуы шарт. Иң яхшы күрше бервакытта да үзе тук булган хәлендә, яндашларын ач килеш йокларга яткырмаска, аларга ризыктан өлеш чыгарырга тиеш. Әгәр дә үзендә зур туй, яки бәйрәм, яки корбан ашы була калса, күршеләрен читтә калдырмас, аларны чакырып китерер. Бигрәк тә пешкән аштан бүлеп өлеш чыгару — күршеләр өчен саваплы эш.
 
Әгәр дә берәүдә җимеш бакчасы булып, мул уңыш бирә икән, иң элек күршесенә күчтәнәч итеп кертсә, бу хөрмәтле сөннәт санала һәм Аллаһы Тәгаләнең мактавына ирешәчәк. Базарга барып, беренче тапкыр җимеш алып кайта икән, ул вакытта да күршесенә авыз итәрлек кенә булса да бирү мәслихәт күрелә. Әмма аның балаларыннан качырып кертү бер дә дөрес түгел. Барсына да йорт саен таратып йөрү килешми, якынына бирсә, шул да җиткән. Бигрәк тә күрше балаларын бакчаңда үскән җимешләрдән авыз иттермәү хурлыклы эш. Хәтта балалары вә күршең кяфер булса да, күрше хакын хакларга кирәк.
 
Яндашың белән орышу, аңа каты итеп кычкыру, караңгы йөз күрсәтү, сәламсез калдыру—болар аеруча гөнаһ эшләрдән саналалар. Әмма аларга артыгы белән ияләшеп китеп, алар юлыннан гына йөрү дә һич мактауга лаек сыйфат түгел.
 
Күршең авырып китсә, хәлен белешү, вафат булса, җеназасында катнашу, кабер казышу кебек авырлыкларны күтәрешү олуг фарыз эшләрдән саналалар. Гаиләсенә ярдәм итү, садакадан өзмәү дә кирәк.
 
Әгәр дә күршең юлга чыгып китсә, аның үтенүе-үтен-мәвенә дә карамастан, йорт-җиренә күз-баш булып торырга кирәк. Әмма өй кешеләрен кимсетеп, кыерсытып йөрү һич килешми, хәтта алар хезмәткә ялланган гына булсалар да.
 
Әгәр дә күршең тоз, шырпы, су кебек кирәкле әйберләр һәм ачыткы, оеткы кебек «баш» сорап керә икән, үзеңдә барыннан мөмкин кадәрлесен биреп чыгарырга кирәк. Шулай ук ярдәм үтенеп, көтәчәккә (бурычка) емет итеп керә икән, бу вакытта да ярдәм кулын сузарга тиешле. Болар барсы да хак мөселман бәндәләре эчен мактаулы эшләр.
 
Бервакытта да күрше күршенең балаларын кимсетергә тиеш түгел, юкса гөнаһы авыр газаплар булып өсте-нә төшәчәк. Ул балаларга киң күңелле вә мөлаем, якты йөз белән игътибар итәргә, башларыннан сыйпарга, чәчләрен алышырга, пычранган булса, битен вә кулын юындырырга кирәк. Әмма дә ләкин аларны кочакка алып иркәләү, үбү кебек галәмәтләрдән тыелу мәслихәт.
 
Әгәр дә күршең йорт тирәсенә агач утырта икән, моның өчен тавыш чыгарырга һәм аны ботарлауга юл куярга ярамый. Бу—хөрмәтсезлек галәмәте. Шулай ук күршеңнең ихатасына көнчелек күзе белән яки ачу белән дә карарга кирәкми, гөнаһысы була. Иң яхшысы—күршең өчен сөенү, аны мактап телгә алу.
 
Күршеләр бер-берсенең малларына таяк яки башка әйбер белән сугудан, аларны гарипләндерүдән саклансыннар. Хәтта этенә таш ыргыту да гөнаһ.
 
Әгәр дә берәү йорт-җирен сатарга җыенса, иң беренче бу хакта күршесенә әйтергә һәм аның алу-алмавы белән кызыксынырга, аңа тәкъдим ясарга тиеш. Ул баш тарткан очракта гына башкаларга сату дөрес санала.
 
Шулай итеп, шәригать буенча, күршеләрнең хаклары вә бурычлары бик зур. «Күршенеке — Алланыкы» булганлыктан, үзара тату яшәү, өлешләрне бутамау, ярдәмчеллек бар икән, бу ихаталар өстендә фәрештәләр йөрерләр һәм Хак Тәгаләдән изгелек нуры төшеп, бәхетл-ре вә байлыклары камиллеккә ирешер.