Әбиле йортта үстек без

Минем әбием Зәйнәб Буреева 1920 елның 15 октябрендә хәзерге Тәтеш районы Олы Тархан авылында кресть­ян гаиләсендә туа. Егер-мен­че елгы ачлык галәмәте аның балачагына туры килә. Ничек кенә булмасын, балаларга белем бирү теләге гаиләдә көчле. Минем әби дә 1938 елда авылда башлангыч һәм урта мәктәпне тәмамлаган беренче карлыгачлар арасында. Шул ук елны Буада башлангыч мәктәп укытучыларын әзерли торган курслар ачыла – укырга теләге зур кызны шунда җибәрәләр. Кулдан язылган гаризасы бүген дә саклана әле. Андагы каллиграфияне күрсәгез!

Курсларны тәмамлап, өч елга якын башлангыч мәктәптә укытканнан соң әбине 1941 елда Кызыл Тар­хан авылына мәктәп мөдире итеп куялар, соңыннан Үтәмеш авылы мәктәбенә күчерәләр. Ә ан­нан... дәһшәтле сугыш еллары башлана. 1942 елның көзендә әби военкоматка чакырыла. Бары тик ике сорау бирәләр: «Сугыш барганын беләсезме?», «Сез Совет власте яклымы?» Яшь кыз биш көннән соң сугышка китәргә җыена башлый. Кыска вакыт эчендә үз урынына кеше таба, мәктәптә тиз арада ремонт оештыра, 84 кубометр утын әзерли... Кызларының сугышка ки­түен әти-әнисе соңыннан гына белә – ул киткәч. Гаиләдә уникенче бала булып туган кызның олы яшь­тәге әнисенә бу хәбәрне әйтергә кыюлыгы җитми. Йөрәге түзмәс дип уйлый... Булачак сугышчыларны баржага төяп Казанга җибәрәләр. Ә аннан 45 яшь кыз Төньяк флотка таба кузгала. Нәрсә көтәсен белмә­гән кызларга дүрт көнлек юл бетмәс кебек тоела. Тезгә җиткән чәч толымнары киселә – алда аларны Мурманск шәһәре көтә.

Аларны самолетлар сакларга куялар. Кулларында – 4 килограммлы винтовка. «Йокларга вакыт юк. Үзәккә үтә торган салкын. Баскан җирдән йоклап алырга өй­рән­дем...» Землянкалар турында сугыш киноларыннан гына түгел, ә әби сөйлә-гәннәрдән дә хәтерлим. «Караң-гылык, уртада зур тимер мич, такта сәндерәләр... 45 пар бияләйне чиратлашып киптерә идек...» Бер елдан старшина званиесе бирелгән кызны элемтәче итеп куялар. Морзе әлиф-ба­­сын өйрәнеп, бер үк вакытта өч ап­паратта эшли башлый ул. Сугыш­ның ахыргы көненә кадәр старшина-связист Буреева Мурманск шәһәрендә хезмәт итә – иленә карата  бар мә­хәб­­бәте шулай исбатлана. Кыю авыл кызы Бөек Җиңүне каршылаганнан соң гына кайта...

Авылга кайтуга Зәйнәп Әхмәтҗан кызы күрше Бидәнге авылындагы мәктәпкә урнаша. Озак та үтми сугышка киткәнче эшләгән мәктә­бенә җитәкче итеп кайтарыла. Ул еллар авыр булуына карамастан, әби аларны яратып искә алды: «Кешене өмет яшәтә. Сугыш кына булмасын!»  Сугышның башыннан ахырына кадәр йөреп кайткан егет Әнвәр Хөсниев белән үрнәк гаилә коралар. Бер-бер артлы биш бала туа…

1950 елда тынгысыз укытучы, мәк-тәп мөдире Тәтеш педагогика көл-лиятен тәмамлап, диплом ала. Тор-мышын, бар көчен балаларга белем бирүгә багышлый. Ул елларда авылда балалар укыту мөмкинлеге булу – зур мәртәбә, әмма мәктәп бинасы иске. Әби моңа гел борчыла һәм җиң сыз­ганып хыялын чынга ашырырга керешә. Аның тырышлыгы белән 1960 елда авылда яңа мәктәп ачыла! Сугыштан соңгы авыр елларда мәк­тәп төзетүнең нинди көч таләп иткәнен әби үзе генә белгәндер. 

Авыл башка тормыш белән яши башлый! Ялның ни икәнен белмәгән Хөсниевлар мәктәп янында ук йорт торгыза, мунча өлгертә, алмагачлар утырта. Бригадир бабам өй бакчасында умарталар үрчетә. Өй янындагы инештә – кош-корт. «Мунча яккач бар авылны дәшә идек. Мун­часы булмаганнар килә иде. Ишегалдында – аертылган бал. Авыл халкы белән дус яшәдек», – дип сөйли иде әби. Авылдашлар чыннан да рәхмәтле булган, күрәсең. Аннан соң ул чорда укытучыларга карата мөнәсәбәт тә бөтенләй башка бит. Әби-бабайга булган хөрмәтне мин хәзер, ничәмә-ничә еллар узгач та тоям. Гәрчә әбинең авылда яшәмә­гәненә 40 елга якын вакыт узган булса да… 

Бабам үлгәндә минем әтием – кечкенә уллары Әхмәткә бары тик 12 яшь була. Әти өйләнгәннән соң, татар халкы традияләренә тугры калып, әбине яшәргә үзләренә – Тәтешкә алып килә. Менә шуннан безнең балачак тарихы башлана. 21 елга сузылган әбиле тормышыбыз... 9 Май – Бөек Җиңү көне иң олы бәйрәм булып саналган гаилә тарихы... Безнең өчен һаман да иң матур чәчәкләр – бәйрәмгә аткан шомырт һәм лаләләр. Ел саен Җиңү көнендә авылга кайтабыз. Әби-бабайлар каберен зиярәт кылабыз, әби йөргән сукмаклардан узабыз... Тормышны үлеп яратучы әбиебез 85 яшен туты­рып, бакыйлыкка күчте. Без – 5 бала, 12 онык, 19 оныкчык Бөек Ватан сугышы белән бәйле гаилә тарихыбызны кадерләп яшибез. Ә әби салдырган мәктәп һаман да эшли. Мәктәп янындагы нигез дә яши – Хөсниевлар нигезендә көн саен азан тавышы яңгырый – мәчет төзелде. Авыл уртасындагы бу урын нәкъ әби яшәгән еллардагыча – авылдашлар җыела торган җир...