​Дүрт минут

Алинаның болай әйтүенә башта аптырап калам. Белмим, дүрт минутны күп дию... Хәер, секундлар хәл иткәндә бит бу!

Алышта безгә шуның кадәр вакыт бирелә. Чиста вакыт. Хөкем­дарның теге яки бу сәбәп белән, сыбызгы сызгыртып безне көрәштән туктатмаган чагын кертмичә. Шуңа кайчак дүрт минут шактый озакка сузыла ул. Алҗыта! Келәмне ташлап чыгасы һәм авасы килә, әмма түзәсең, ахырга кадәр көрәшәсең. 

Алинәнең кәефе юк. Аның, гомумән, минем белән сөйләшәсе килми. «Бүгенге җиңелү – иң авыр җиңелү булды...» – ди ул. Аңлыйм, алышның башыннан гел җиңеп килгән кызны, иң ахыргы минутта көндәше аркага салды бит. Шулай, келәмдә чакта барысын да секундлар хәл итә... «Үзем гаепле, – дип сүзен дәвам итә Алинә Смирнова. – Җиңүгә бер генә адым калды дип, сизгерлегемне югалттым. Көндәшем көчле кыз иде...» «Республика буенча икенче урынны алу – әйбәт нәтиҗә!» – дип юатуымны ул ишетми дә.



Келәмдә – кызлар... Бу күренеш, яшермим, минем үземә сәеррәк тоела. Мәйдан, көрәш – ир-атлар өчен дип күнегелгән. Билбау кө­рәше – бөтен дөнья халык­лары­ның көрәш элементларын үзенә туплаган. Аны үзара «мишәр көрә­ше» дип тә атыйлар. Татарча көрәш­тән аермалы буларак, анда хәтта аяк белән көрәшү дә рөхсәт ителә. Көндәшеңне ничек телисең шулай – аяк чалып, күтәреп, ябышып егып аркага салырга ярый. Аяктан егу – чиста җиңү булып санала. Һәм менә ни гаҗәп – кызлар көрәшнең шушы төрен үз иткән!
«Кө­рәшү – кызлар эшемени?!» диючеләрдә эшләре юк!

Билбау көрәше буенча республика беренчелеге өчен Минзәлә авыл хуҗалыгы техникумында узган ярышта да кызлар байтак иде. Йөз дә ун катнашучының – утызы! Әлки, Алексеевский, Нурлат, Түбән Кама, Чаллы кызлары келәмгә чыгарга чират көтә... Күренеп тора: ярышка очраклы гына эләгүчеләр юк монда, барысы да әзерлекле. Матурлык бәйгесеннән шактый аерыла бу чират: беренчесендә кызлар өстендә озын затлы күл­мәк­ләр булса, мондагылар ак чалбар, зәңгәр яки яшел төстәге кыска киң күлмәк кигәннәр, келәмгә чыгар алдыннан шул күлмәк өстеннән билбау бәйлиләр.

Бу бәйге-ярышта кызларның ихтыяр көче, чыдамлыгы, көч-куәте сынала. Гәүдә авырлыгын алар башкалардан өстенлек дип тә санамыймы икән әле?! Ә шулай да... Кыз баланың матур, нәфис, сылу, зифа булырга теләмә­гәне юктыр инде аның. Билбау көрәшен яшәү рәвеше итеп алган бу кызларны келәмгә нәрсә тарта?
«Җаны теләгән – җылан ите ашаган», ди безнең халык. Бу да шул очракмы?
 

Алар Татарстанны данлый

Хәбир ХӘБИБУЛЛИН. Билбау көрәше буенча Халыкара федерациянең генераль секретаре, Татарстанның билбау көрәше федерациясе башкарма директоры. 

– Билбау көрәшендә кызлар әле күптән түгел генә катнаша башлады. Мамадыш кызлары бик көчле бүген, чаллылар, зәйләр... Әлки кызлары бик матур көрәшә башлады. Әле яңа гына Рязаньнан, Россия беренчеле­генә уздырылган ярыштан, Регина Нуретдинова – беренче, Регина Ну­риәх­­мәтова – икенче, Нурия Шаһиева өченче урынны алып кайтты. Традицияләр күп нәрсәне билгеле бер кысаларга куя. Мәсәлән, тормышта хатын-кызның ролен дә.

Ул аш-су тирәсендә кайнашырга, бала табарга, бала тәрбияләргә тиеш дибез без. Кемдер бу чикне чыкса, аны тәнкыйтьлибез, бу адымын ошатмаган булабыз.

Ә кеше яңалыкка омтылса, үзен башка өлкәдә сынап карарга теләсә? Егетләрнең аш-су пешерүен, чәч кисүче булып эшләвен гайре табигый күренеш дип санамыйбыз лабаса. Ә нигә бокска яки көрәшкә кереп киткән кызларга шулай карыйбыз? Чынлыкта, алар бик күп тә түгел бит. Берничә дистә кызның чынлап торып көрәш белән шөгыльләнүе генофондыбызга да, халкыбызның гореф-гадәтләренә дә зур тәэсир ясамас. Шуңа күрә бу күренешкә шикләнеп карарга кирәкми дип уйлыйм. Табигатьләре шуны сорый икән, көчләреннән килә икән, нигә без кызларны тыярга тиеш?! Җиңүләре белән алар да Татарстанның данын күтәрә, шулай булгач, нигә андый мөмкинлек бирмәскә? Әйе, келәмдә имгәнүләр булып тора, әмма кызлар моны белеп бара бу адымга. Аннан әллә көрәшмәгән хатын-кызның умыртка баганасы, тезләре аз авыртамы?

Билбау көрәше буенча Дөнья чемпионатларында алтын пьедесталга татарстанлылар 34 мәртәбә күтә­релде. Шуларның бишесе – кызлар. Екатерина Гыйниятуллина, Регина Салихова, Елена Михайлова... Алена Калугина Дөнья чемпионы исеменә күптән түгел лаек булды. Зәмирә Әхмәдованың әтисе хәрби кеше, алар бер шәһәрдән икенчесенә күченеп йөргәннән соң, Чаллыга кайтып урнаштылар. Зәмирә бала­чактан көрәште. Дөнья чемпионы исемен ул үткән ел алды. 

Билбау көрәше буенча Дөнья чемпионаты быел Татарстанда, Чаллы шәһәрендә узачак. 27-30 октябрь көннәрендә Чаллы үзендә өч йөздән артык көрәшчене кабул итәчәк. Әзерләнәбез! Көрәшче кызлар алтын пьедесталга күтәрелүчеләр арасында да булыр!
Кызларга келәмдә шул ук таләпләр куела, җиңеллекләр каралмаган. Ләкин алар бит ир-атлар белән түгел, үзара көрәшә. Вакыт та аларга шуның кадәр бирелә – дүрт минут. Шул ук алымнарны кулланалар. Егетләрдән бөтенләй аерылмыйлар, дисәм... Исемә төште әле, бер көрәшче кыз, келәмгә чыккач, нигәдер, көндәшенең гел колагын тешли иде. 
 

Бер булганнан бар да була

Эльвира ФӘТТАХОВА. Минзәлә авыл хуҗалыгы техникумы директоры.

– Көрәшче кызлар башкалардан җитди булулары, холыкларының ныклыгы белән аерылып тора. Әйтик, менә безнең Альбина Шәмсетдинова. Ветеринарлар төркемендә укый ул. Чаллы кызы. «Бишле»дән түбән билге алганы юк. Узган ел рус теле буенча республика олимпиадасында беренче урынны яулады. Кулын­нан китап төшми. Саксофонда уйный. Җәен үзләрендә ипподромда эшли, атлар бик ярата. Смирнова Алинаны исә көрәш белән шөгыльләнә димәссең дә, шундый йомшак басып йөри... Техникумны кызыл диплом белән тәмамлар дип көтәбез. Җырлый, техникумда узган чараларны алып бара. 

 

Тормыш – көрәш... 

Рәмзил БӘДРИЕВ, Минзәлә авыл хуҗалыгы техникумы укытучысы, тренер.

– Билбау көрәше белән безнең Минзәлә авыл хуҗалыгы техникумында 40-50 бала шөгыльләнә. Кызлар да байтак йөри. Арада йә әтисе, йә әнисе булмаган ятимнәр шактый. Ни гаҗәп, андыйлар уңышка күбрәк ирешә. Тормышта сынауны күп узарга туры киләчәк әле аларга. Киләчәктә үзләрен тагын кайда күрсәтә алырлар, билгесез. Ә монда алар дөнья күләмендә беренче урыннарны яулый. Горурлык бит: Татарстанда көн саен кемдер чемпион булып тормый! 

Атнасына биш көн буе спортзалда келәм җәелгән безнең. Мин шактый кырыс, таләпчән тренер: һәрберсенә максат куям – ким дигәндә районда чемпион калырга, республикада – призер. Әмма моңа ирешү өчен башта өч-дүрт ел шөгыльләнергә кирәк әле, аннары гына ниндидер нәтиҗәләргә ирешә башлыйсың. 

Кыз бала – кыз бала инде. Мин алар белән педагог кына түгел, психолог та булырга тиеш. Җиңел димәс идем... Малайларга кычкырган кебек, кызларга тавыш күтәрә алмыйсың. Үпкәлиләр! (Дөрес, үҗәтләнеп көрә­шеп китсен өчен кемгәдер махсус кычкырган чаклар да булгалый.) Үпкәләү – бер хәл, уза, әмма баланы кимсе­те­ргә ярамый – моны ул гафу итми, залга башка килми. 

Келәмдә һәркемгә берүк таләпләр куела. Күнегүләр вакытында кызларга малайлар белән дә көрәшергә туры килә. «Үзеннән көчсезрәкне кем дә җиңә, тырышыгыз», – дим. Югыйсә йә бер урында туктап каласың, йә түбән төшәсең. «Билбау көрәше белән шөгыльләнергә телим», – дип килгән кызларның берсен дә кире бормыйбыз. 18 яшьләре тулгач, алга таба шөгыльләнергәме-юкмы икәнен дә алар үзләре хәл итә: кызларның кияүгә чыгасылары, бала табып, әни буласылары бар. Ә монда имгәнү куркынычы – адым саен.  

 

Көрәштән китәргә җыенмыйм

Регина САЛИХОВА, ике тапкыр Дөнья чемпионы. 

– Билбау көрәше белән сигезенче класста укыганда, ундүрт яшемдә шөгыльләнә башладым. Тренерым әтием Равил булды. Мине ул тәрбияләде. Безнең гаиләдә барыбыз да спорт белән дус дисәм дә була. Энем дә бүген тренер булып эшли. Мин дә югары белемне физкультура буенча алдым – спорт мәктәбендә секция алып барам. 
Кызларның күбесе, кияүгә чыккач, көрәштән китә, мин исә, утызга җитеп килсәм дә, андый уем юк. Ирем Илшат белән күршеләр булып үстек. Ул көрәшче түгел. Ләкин өйләнешкәннән соң да ярышларга йөрүемә сүз әйткәне юк. Күнегүләр вакытында теземне бик нык имгәтеп, операцияләр ясатырга туры килде. Аннан бала таптым. Шул тирәдә генә көрәшмичә тордым. Илшат көлеп: «Кара аны, аяксыз калсаң, өйгә кертмим!» – ди хәзер. Мин ярышларга киткәндә, кызымны әни алып кала. Шунысы гына авыр – андый вакытта Динәне бик сагынам... Аны тапкач: «Кызымны көрәштермәячәк­мен!» – дигән идем. Нәфис гимнастикага бирермен дип хыялланып йөрдем. Хәзер карыйм: нинди гимнастика – аның гәүдә төзелешенә кадәр көрәшченеке! Минем белән тренировкага йөри, укучыларым арасында йөгереп, уйнап үсә. 
Келәмдә көрәшкәндә төшкән фотоларым юк дисәм дә була. Ярыш барганда үземне фотога төшерүләрен, гомумән, яратмыйм, аны начар фалга юрыйм. 

 

Алма агачыннан ерак төшми

Екатерина ГЫЙНИЯТУЛЛИНА, Дөнья чемпионы.


– Билбаулы көрәш белән шактый соң – 12 яшем­дә генә мавыгып киттем. Ләкин аңарчы да спорттан ерак кеше түгел идем: Казанның Дәрвишләр бистәсен­дәге «Ракета» стадионында самбо белән шөгыль-ләндем. Билбаулы көрәшкә күчкәч, ике-өч ай күнегүләр ясауга, тренерыбыз безне ярышка алып китте. Беренче уңыш­лар күңелгә канат куйды. Дөнья чемпионы исемен мин Африкадан, Того дәү­ләтенең Ломе шәһәреннән алып кайттым. Көндәшем – Испаниядән килгән кыз иде.  

Ирем Илдар белән дә безне көрәш таныштырды. (Көрәшче кызларның, гомумән, күбесе тормыш иптәшләрен көрәшчеләр арасында таба. Ахирәтләре арасында да шактый андый очраклар.) Илдар Казанда узган Универсиадада билбаулы көрәш буенча чемпион калды. Ике балабыз үсә – Жасмин белән Эльдар. Алма агачыннан ничек ерак тәгәрәсен – улыбыз да, кызыбыз да инде бүген үк көрәшкә тартылалар. Көрәш миңа нәрсә бирдеме? Холкыма ныклыктыр. Бүгенге көндә Теләчедә тикшерүче булып эшлим. 

 

Көрәш – үзеңә ышанычны арттыра

Алина СМИРНОВА, Минзәлә авыл хуҗалы­гы техникумының IV курс студенты, спорт мастерлыгына кандидат.

– Көрәш түгәрәгенә үземнән ике яшькә кечерәк энемне алып бардым башта. Өченче сыйныфта гына укый идем әле. Аларның шөгыльләнгәнен карап торып, үзем дә кызыксынып киттем. Түгәрәккә малайлар гына йөргәч, ике ел буе гел Аделнең дуслары белән көрәш­тем. Классташ малайлар ялгыш та кыерсытмады: куркалар иде миннән. Беренче тапкыр ярышта тренерым Рәмзил абый Бәдриев 5 нче класста укыганда гына катнаштырды. Ул чакта әни дә исән иде әле... Әби һәм бабай белән генә калгач: «Кызлар эше түгел бу!» – дип, алар мине көрәштән тыйды. Аркамны да имгәткән чак иде, китәргә туры килде. Техникумга укырга кергәч, күнегүләрне яңадан башладым. Әби хәзер дә бик риза түгел, әмма урыннар ала башлагач, азрак тынычландылар. Өйдә капчык белән нидер күтәрергә кирәк булган чакларда, миңа әйтәләр хәзер. 

Көрәштә иң авыры нәрсәме? Әлбәттә, җиңелү... Үземне куркытмас өчен, келәмдәге кызларның ничек көрәшкәнен ярыш барганда карамаска тырышам. Билбауга тотынуга көндәшеңнең көчен болай да шунда ук сизәсең ул. Яраса да, беркайчан да көрәшкәндә аяк чалганым юк. Әмма үземне дә бер тапкыр да чалып ектырганым юк – тренер безне аякны качырып йөртергә өйрәтеп бетерде. 

Тренировка вакытында тренер сине кем белән куя, шуның белән көрәшәсең. Малайлар, әлбәттә, безгә караганда көчлерәк. Рәмзил абый көчлеләр белән көрәшү – өйрәнер өчен кирәк ди. Ул безгә әти кебек тә. Кем белән дус икәнебезгә кадәр белеп тора, киңәш бирергә, ул егетнең сиңа пармы-түгелме икәнен дә әйтергә мөмкин. 

Кызлар көрәштән төрлечә китә: кемдер имгәнә, авырый башлый (башны бәрүне санамасаң, зур имгәнүләр алганым юк үземнең), кемдер кияүгә чыга – ире рөхсәт итми. Егетләре: «Көрәшмә! – дип әйтүчеләр дә бар. Миңа да шулай дигәннәр иде... Спорт мастеры исемен алганчы көрәшәсем 
килә әле. 

...Дүрт минут. Бер ярыш белән икенчесе, бер дүрт минут белән киләсесе арасында һәр көн саен берничә сәгатькә сузылган күнегүләр, бәрелү-имгәнүләр, күз яшьләре... Ярышка алып килгән юллар. Кабат дүрт минут һәм... җиңү шатлыгы! Кызларыбызга җиңүләр генә юлдаш булсын!