Тәмлеткечләрне куллану һәм аларның файдасы турында

Базилик. Урта Азия һәм Кавказ якларында иң борынгы тәмләткечләрнең берсе санала. Тәмләткеч итеп аның яфрагы һәм орлыгы кулланыла. Ул кыяр, баклажан, алма маринадлауда һәм кәбестә, патиссон, гөмбә тозлауда файдаланыла. Базиликның тәме һәм хуш исе башка тәмләткечләр белән бергә тагын да яхшырак беленә. Мәсәлән, розмарин белән бергә базилик борыч исе ясый. Ә чамбыр (чабрец) белән базилик ризыкны тагын да әчкелтләндерә. Базиликны ае­руча майоран, петрушка, бөтнек һәм эстрагон белән бергә куллану яхшы.

Әнис. Киптерелгән әнис орлыгы үзенчәлекле хуш исле һәм сафландыргыч тәм бирә. Әнис ипи пе­шерүдә, яшелчә тозлауда һәм маринадлауда киң кулланыла. Моннан тыш ул балык ашын да искит­кеч тәмләндерә.

Эстрагон. Ул француз кухнясының иң ярат­кан тәмләткече. Безгә ул Кавказ якларыннан кергән һәм анда аны тархун дип йөртәләр. Ризык әзерләүдә яфрагын һәм яшь бөресен кулланалар. Үткен исле һәм ачы тәмле эстрагон аш серкәсе һәм горчица белән бергә тозлауда, маринадлауда әйбәт тәмләткеч санала.

Кориандр. Әрмән һәм грузин халкының яраткан тәмләткече. Аны дөге, фасоль, борчак, яшелчә һәм ит ризыкларына өстиләр. Орлыгы колбаса һәм кондитер ризыклары әзерләүдә кулланыла. Кош ите ризыкларын тәмләтә, кәбестә тозлау һәм маринадлау өчен яхшы.

Куркума тамыры ачык сары һәм кызыл кирпеч төсендә була. Куркума ярдәмендә дөге ризыкларына матур төс кертәләр, аның белән ашамлык үзенчәлекле хушлана.
Киемнән куркума табын бетерү бик читен, шунлыктан аның белән бик сак булырга кирәк. Ул организмда матдәләр алмашын яхшырта, канны чистарта, ул көчле табигый антибиотик.

Тимьян. Бик көчле хуш исле, әчкелтем тәмләткеч. Аеруча майлы ризыкларга кушу өчен яхшы санала. Аны томалап пешерелгән иткә, котлетка һәм макарон, дөге, йомырка, тавык ашларына өстиләр. Ул ысланган ит һәм гөмбә ризыклары өчен дә кулай.

Майоран. Аның яфрагы берьюлы борыч, бөтнек һәм кардамон исен бирә. Майоранны ит, кош, помидор, кузаклы, бәрәңге, гөмбә ри­зыкларына кушалар. Киптерелгән майоран үләне ризыкларны нык хушландыра, шунлыктан аны аз күләмдә генә кулланырга кирәк.

Корица. Һиндстанда үсә торган коричник агачының эчке кайры­сыннан алына. Ул гадәттә киптерелгән таякчыклар рәвешендә саты­ла. Аны кыздырырга һәм угалап вакларга да мөмкин.
Ә менә әчкелтем кытай корицасы башка агачтан алына. Аны кисәкләп турап һәм онсыман итеп саталар. Корицаның агач исен хәтерләтүче баллы исе камыр ашларын һәм десертны тәмләтә. Ул соуслар ясау һәм маринадлау өчен яхшы тәмләткеч булып сана­ла.

Шафран. Бу тәмләткеч ризыкка саргылт-кызыл төс бирә. Ул бигрәк тә Урта диңгез кухнясында киң таралган. Ризык әзерләүдә шафранның киптерелгән чәчәге кулланыла. Көчле исле һәм әче тәмле шафранны Европада кондитер, ә Көнбатышта ит, дөге һәм яшелчә ризыкларына өстиләр.

Имбир. Иң киң таралган дару үләне. Ул салкын тигәннән, бизгәктән бик яхшы дәва. Канда холестеринны киметә, йөрәк һәм баш мие өчен бик файдалы. Тәмләткеч итеп ит, яшелчә, камыр ризыкларына кушыла.

Канәфер. Ул тәмләткеч буларак, төрле ризыклар әзерләүдә кулланыла. Ә дәва буларак салкын тиюдән, ютәлдән, астмадан файдалы. Моннан тыш теш сызлауны да баса.

Карри. һиндстанда организмны чистарткыч чара буларак бик танылган. Аның яфрагыннан ясалган дару югары кан басымыннан, салкын тиюдән, эпилепсиядән, эчәкләр инфекция­сеннән, йөрәк һәм бавыр авыруларыннан файдалы. Тәмләткеч буларак, ашказаны эшчәнлеген яхшырта.

Кара борыч. Яхшы тәмләткеч булудан тыш, төрле авыруларны дәвалый. Мәсәлән, кара борыч кушылган сары май томаудан һәм баш авыртудан ярдәм итә. Шулай ук амнезиядән, импотен­циядән файдалы.

Шамбала. Төрле витаминнарга, аеруча аксымга бай. Төрле ялкын­сынуга каршы кулланыла, җәрәхәтне дәвалый, тынычландыра. Шамба­ла организмны чыныктыручы буларак, бала имезүче яшь әниләргә аеруча файдалы.

Баллы тәмләткеч тынычландыра. Әмма аны кирәгеннән тыш артык куллану сүлпәнлек, ялкаулык, йокымсырау тудырырга һәм аш­казаны эшчәнлеген бозарга мөмкин. Шунлыктан бәрәңге, дөге, сөт кебек “баллы” ашамлыкларны җылытучы тәмләткечләр (борыч, канәфер, асафетид, имбир) белән кулланырга киңәш ителә.

Ачы тәмләткечләр организмны чистарта, шун­лыктан алар кешегә аеруча файдалы санала. Алар токсиннарны, майларны чыгара, зарарлы бактерияләрне бетерә. Ризыкларга ачылыкны кумин, куркума һәм шамбала кебек тәмләткечләр бирә. Тик артык мавыкмагыз. Аларны кирәгеннән тыш куллану ябыктырырга, талчыктырырга һәм башны әйләндерергә мөмкин.

Бөрештергеч тәмләткечләр тынычландыра. Әмма аларны чамадан тыш куллану төрле органнарның эшчәнлеген киме­тергә һәм организмны картайтырга мөмкин. Имбир белән кур­кума — нәкъ шундый тәмләткечләр.

Әчкелтем һәм тозлы тәмләткечләрне дә бик сак кулланырга кирәк. Тиешле күләмдә тозлы тәм ашказаны эшчәнлеген яхшырта, кан тамырларын чистарта, спазмнарны бетерә. Әмма аз гына артыгы да төрле авырулар кузгалуга сәбәпче булуы ихтимал. Аларны организмда тигезләү өчен ко­риандр, шафран, фенхель кебек суытучы тәмләткечләр кулла­нырга кирәк.

Үтә ачы (борыч, имбир, канәфер) тәмләткечләр хисләрне үткенәйтә һәм зиһенне ача. Организмнан май һәм су кудырта, ашказаны эшчәнлеген яхшырта, бактерияләрне бе­терә. Ә кирәгеннән тыш куллану талчыктырырга, ябыктырырга, ярсытырга мөмкин.