Бу – хыял гына түгел, музей булачак!

– Дөньяда 12 мөһаҗирлек музее эшли. Мәскәүдә А. Солженицынның да шундый йорты бар. Русларның җитмешкә якын күренекле кешесе анда үзләренең шәхси архивларын тапшырган. Безгә дә шундый бер фәнни-өйрәнү үзәге кирәк, – диде түгәрәк өстәлне оештыручыларның берсе хәрби тарихчы, полковник, Татарстан Республикасы Президентының эчке сәясәт мәсьәләләре буенча департаменты бүлеге мөдире Рөстәм Гайнетдинов. Ул бу музей Иске Татар бистәсендә ачылырга тиеш дип саный.
Әлеге музейга бүген инде нигез салынды дип санарга да мөмкин. Гомерләре мөһаҗирлектә узган делегатларның күбесе үзләре белән беренче экспонатларны алып та килгәннәр: китаплар, хатлар, фотосурәтләр...
Бу уңайдан Кытай халык республикасының Колҗа шәһәреннән килгән Рифкать ФӘХРЕТДИН (Кытай татар яшьләре лидеры, эшкуар) менә нәрсәләр диде:
– Кытай татарлары бүгенге көндә ерак чит илләрдә яшәүче зур диаспораларның берсе булып санала. Кытай татарларының тарихы бик бай, катлаулы һәм бик тә кызыклы. «Татар мөһаҗирлеге музее» ачылуы безнең кебек чит илләрдә яшәүче татарларның тарихын барлау, өйрәнү һәм киләчәк буыннарга дөрес итеп җиткерү өчен изге гамәл булачак. Һәм бу музей экспонатлары арасында, һичшиксез, Кытай татарлары турындагы мәгълүматлар да урын алыр. Кытайда 56 милләт вәкиле гомер итә, татарлар исә сан ягыннан иң аз милләтләрнең берсе. Иң артта дип әйтсәк дөресрәк булыр. Хәзер Кытайда 5 мең тирәсе татар яши. Аларның бабалары 19 гасыр башында Идел, Агыйдел, Чулман елгалары һәм Казан, Уфа, Әстерхан шәһәрләреннән Кытайның Синҗан уйгур автоном районындагы Урумчи, Колҗа, Чәүчәк, Алтай һәм Борчын шәһәрләренә килеп урнашып, һөнәрчелек, терлекчелек белән шөгыльләнгәннәр, медицина һәм мәгариф өлкәсендә эшләгәннәр. Нәкъ менә әлеге шәһәрләрне көнчыгыш эмиграциядәге милләттәшләребезнең туплану һәм чын татар тормышы белән яшәү урыннары дип атап була. Анда туган ил мохите, «татар цивилизациясе» сакланып калган, ягъни кабатланмас мәдәни тирәлек булдырылган.
Безнеңчә «Татар мөһаҗирлеге музее»нда Кытай татарлары турында түбәндәге материаллар урын алырга тиеш. Без бу материалларны музейга үзебез бирә алабыз:
* Кытай татарларының мөһаҗирлек юл маршруты;
* Кытайга киткән зур татар нәселләрнең шәҗәрәләре. Мәсәлән: Акчуриннар, Апанаевлар, Габитовлар, Исхаковлар, Вәлеевләр...
* Кытайда танылган татарларның портретлары. Мәсәлән: Б. Шахиди, М. Госманов, Р. Аббас, А. Аббас, И. Габитов, С. Салих, З. Габитова, Гөләндәм абыстай...
* Кытайда татарлар белән бәйле урыннарның рәсемнәре һәм тасвирланмалары. Мәсәлән: Колҗа татар мәктәбе (узган ел Колҗа шәһәре татар мәктәбенә дәүләт тарафыннан саклана торган тарихи бина исеме бирелде һәм хөкүмәт 4 миллион юань (ягъни 40 миллионга якын Россия акчасы) чыгарып, яңа ремонт ясады); Колҗа шәһәрендәге татар зираты (Кытайдагы бердәнбер татар зираты ул, андагы 300 гә якын кабернең исемлеге торгызылды), Өремчи мәчете; Харбиндагы татар мәчете, Чәүчәк татар сәүдәгәрләре йорты, Кытайдагы татар имәннәре...
* Кытайда яшәүче татарлар язган фәнни хезмәтләр һәм кулъязмалар, шигырь җыентыклары, тәрҗемә әсәрләр. Кытайда басылып чыккан китап- җурналлар.
* Кытай татарлары үткәргән төрле чаралардан фоторәсемнәр һәм видео язмаларны. Бүгенге көндә Кытайда татарларга карата хөрмәт һәр адымда чагыла. Милләттәшләребез анда тулы хокук белән, үзләренең тарихларын, тамырларын, милли үзаңын саклап яши. Инде күп еллардан бирле татарлар тупланып яшәгән Өрүмчи, Колҗа, Чәүчәк шәһәрләрендә, һәм бердәнбер татар авылы булган Чишмәдә татар оешмалары бик актив эшләп килә. Ел саен хөкүмәтебез ярдәме белән Сабан туе бәйрәмен гөрләтеп уздырдык. Сабантуйлардан тыш, һәр елны Тукай кичәсен үткәрү, дини һәм рәсми бәйрәмнәрне бергәләп җыелып уздыру, фәнни конференция үткәрү, туган телебездә концертлар оештыру матур гадәткә әверелде.
* Кытайдагы бердәнбер татар авылы – Чишмә турында мәгълүмат, аның күренешләре.
Кытай хөкүмәте, татарларның Кытайда иң аз санлы милләт булуына карамыйча, безгә төрле өлкәләрдә яхшы сәясәт күрсәтә. Телебезне, мәдәниятебезне саклауда, үстерүдә һәрвакыт ярдәм итә.
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
-
Балдаклар, туй күлмәге калды, ә мин... Сүземне ерактанрак башлыйм әле. Әти үлгәндә мин әле тумаган да булганмын – әни 7 айлык корсаклы килеш калган. Аңа бу вакытта нибары 21 яшь булган...
-
Ялгыз канат Ире чит хатынга чыгып китсә дә, йөрәк болай әрнемәс иде. Хыянәтен кичерә алмый, мендәр кочаклап елар да, мәхәббәтне нәфрәткә әйләндереп яшәр иде. Ә ул хатынына гына түгел, балаларына, әти-әниләренә, диненә, үзенә хыянәт итте. Миләүшә яшь көе ирсез калды.
-
Рәхмәт, әнием! Аның ирен үтереп ташладылар. Дөресрәге, үләр дәрәҗәгә җиткәнче кыйнап ыргыттылар... Аңсыз гәүдәсен өйләреннән ике йөз метрлар чамасы җирдә, барак кебек шыксыз йортларның пычрак ишегалдыннан таптылар...
-
Бар җылымны сиңа бирәм, әни... Әнигә бар җылыңны да, назыңны да, яратуыңны да бирәсең, чөнки ул әни, һәм башкача уйлау, яшәү мөмкин түгелдер... Ә үз әниең булмаса?! Кемгә бүләк итәргә? Сине ничек бар шулай кабул итә торган кем бар тагын?! Әни бар! Иремнең әнисе!
-
Менә шулай... Чәй кайнар суга эләгү белән куе булып чыга башлый. Буяу бит инде. Шайтан алгыры!..
-
24 июнь 2022 - 20:53Без имениГрей бабай ни русча, ни татарча сойли белми.Уфада – «ТМТV» татар музыкаль премиясе тапшыру тантанасы узды
-
22 июнь 2022 - 12:48Без имениМин эшлэп карадым. Йомырка салгач та пешеп китэ дэ, Сары таплы эремчек булды.Өй шатларында – сыр
-
16 июнь 2022 - 22:23Без имениБәхетле гаилә.СүбөханАЛЛАҺ!Кадерле,кирәкле,иманлы булып тигезлектә,чын ир--ат,гаилә тоткасы белән яшәп бетерергә насыйп булсын!Бик матур ярату,гаилә кору тарихы!Балдаклар, туй күлмәге калды, ә мин...
-
17 июнь 2022 - 23:08Без имениЭй кыланып та карый инде, гэлуш киеп чыкканчы, тусинка киеп чыксыннарУфада – «ТМТV» татар музыкаль премиясе тапшыру тантанасы узды
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.