Сәләтлелек корбаннары

«Тагын бала табарга батырчылык итсәм, аның сәләтле булуын түгел, ә гап-гади, нормаль, мөмкинлекләре уртача булып тууын теләр идем». Ана кешенең бу сүзләре күпләрегезне гәҗәпләндерер. Әмма мине түгел, чөнки нәкъ менә сәләтле укучылар белән эшләүче педагог буларак, аларның үтә дә «кыен» балалар икәнен беләм. Юк, укыту авыр түгел аларны — фәннәр җиңел бирелә, белем тиз йога мондыйларга. Ә менә җәмгыятьтә кабул ителгән тәртип нормаларына сыйдыру, стандарт «акыллы бала» калыбында тоту бик авыр эш. Сәләтле балалар, гадәттә, «асоциаль», җәмгыятькә яраклашмаган була. Ата-аналарына иң күп проблема тудыручылар да, тормышта барысыннан да артык кыйналучылар да — алар. Нәрсәдә соң сәләтле балаларның бәласе?
Беренчедән, алар өчен авторитетлар юк диярлек. Балачактан ук үзе-нең башкалардан аерылып торуын белгән, үзлегеннән дә мәгълүматны җыеп, анализлый белгән, теләсә кайсы бәхәстә фикерен дәлилләп җиңеп чыга алган киң эрудицияле үсмер укытучыларга да, олыларга да, яшьтәшләренә дә өстән генә карый. Һәр мәсьәләгә карата үз карашы бар, үз фикерен яклауда ул үзен дә, якыннарын да аямый. «Гади» бала үз сүзен әйтергә кыймый торган җирдә, мондый «даһи» педагог белән дә, җәмгыять белән дә конфликтка җиңел керә. Уңышсызлыкларны сәләтле балалар бик авыр кичерә, фикерләренә колак салмауны кимсетүгә тиңли. Шуңа күрә мондый баланың гел янында булып, аңарда кешелек сыйфатларын үстерүгә, коллектив белән уртак тел табуына зур игътибар бирергә кирәк. (Монда махсус тренинг-уеннарның файдасы зур.) Дорфа булмау, башкаларны тыңлый, ихтирам итә белү, саксыз сүз белән ялгыш рәнҗетмәү турында гына әйтмим. Кайдадыр өстенлекне башкаларга бирү әле җиңелү түгел, ә кайчак, киресенчә, җиңүгә дә тиң икәнен балагызга вакытында аңлата алсагыз, аны тормыштагы күп проблемалардан саклап калыр идегез. Психологларны ярдәмгә чакырырга кыенсынмагыз.Вундеркинд булган очракта да ул үзенең «нормаль» бала, башкалардан өстен түгел, ә бәлки аерым бер өл-кәдә калганнардан бераз көчлерәк кенә булуын белеп үсәргә тиеш. Уңышлары өчен мактап торсагыз да, артык үсендермәскә тырышыгыз – сез күтәргән биеклектән тормыш чынбарлыгы бик ерак булып чыкмасын.
Икенчедән, алар үзләренең индивидуальлекләрен һәрдаим исбатлап торырга мәҗбүр. Тышкы кыяфәтеннән башлап, үз-үзен тотышындагы «сәерлекләргә» кадәр мондый баланың кабатланмас шәхес булуы турында сөйли. Игътибар, соклану, шәхесенә ихтирам тапмаган очракта бала «мине беркем аңламый» дип үпкәләп, үз-үзенә йомыла, эчке дөньясына бикләнә, депрессиягә бирелә, йә инде үзен «аңлый торган» аудитория эзли башлый. Гадәттә, ул аны урамда таба.
Бүгенге неформаллар (гадәти кыса-формаларга сыймаучылар) арасында матур гаиләләрдә үскән, сәләтле, яхшы укучы, әйбәт тәрбия алган балалар күп. Кемдер «тәти кыз» образыннан туеп, урамга үзен «ясарга» килә, кемдер, шәхесе сыеша алмаган стандарт кысалардан арынып, «күкрәк тутырып» хөррият суларга тели, ә кемдер, интеллектуаль яктан яшьтәшләрен күптән узып китү сәбәпле, монда үзенә кызыклы дуслар эзли.
Сәләтле балаларга гел яңадан-яңа мәгълүмат, тәэсир кирәк. Мәктәптә укулар бетеп, каникуллар башланган вакытта яңа тәҗрибәне урамда эзләү ихтималы бигрәк тә арта. Урам тәэсире эзсез узмый – соңыннан баланы «җыеп алу» бик кыен, хәтта мөмкин дә булмаслык эш.
Балагызга кызыклы шәхесләр белән аралашу, яңа җирләр күрү мөмкинлеген тудырырга тырышыгыз, файдалы шөгыльләр табыгыз.
Өченчедән, алар, бик нечкә күңелле булуларына карамастан, көчле һәм кыю шәхесләр.
Башкалардан аерылып торучыларны, «җилгә каршы баручыларны» гомер-гомергә өнәп бетермәгәннәр. Шул ук диссидентлар, «стилягалар»ны гына искә төшерегез. Әледән-әле җәмгыять белән конфликтка керү, үз позицияләрен яклау аларны чыныктыра. Моңа кадәр «ярый-ярамый»ны ныклап үзләштермәгән булса, үсеп җиткәч аларны гадәти «каеш тәрбиясе» белән дә, «кеше ни әйтер» белән дә тыеп булмый. Шул ук вакытта мондый балалар хисчән, эмоциональ яктан тотрыксыз – юк кына сүзегез дә көтелмәгән нәтиҗәләргә, баланың өйдән үк чыгып китүенә дә китерә ала.
Балагыз үзен инде мөстәкыйль шәхес дип саный башлаган икән, бәхәскә кермәгез, тавыш та, кул да күтәрмәгез. Андый чакта иң дөресе – аның белән олыларча тыныч кына сөйләшү, теге яки бу адымның нәтиҗәләрен аңлату, өлгергән шәхес икәнен танып, киләчәк язмышы өчен җаваплылыкны да үзенә йөкләү.
Иң мөһиме – баланың тормышы белән һәрдаим кызыксынып тору, дуслары белән уртак тел табу, «төрмә сакчысыннан» иң якын дустына, киңәшчесенә әйләнү. Өйдә барыбер бикләп тота алмассыз – клубларга, концертларга да йөрсен. Ләкин кая барса да, ул сезнең яратып, борчылып көтеп торуыгызны исендә тотсын. «Синсез үземә урын таба алмыйм, сагынам, борчылам», дип озатыгыз, каршылагыз, шылтыратып хәлен белешеп торыгыз...
Мондый балаларның үсмер чагын үтү – сират күперен кичү белән бер. Ялгыш адымнардан Ходай үзегезне дә, балаларыгызны да сакласын. Ә инде кичкәч, күрерсез – «авыр» балалардан алтын балалар үсә.
фото: http://pixabay.com
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
Дус кызымның ире икенче хатын алган Дус кызыма шулчак әллә нәрсә булды, мышык-мышык елап җибәрде, керфекләренә яккан тушь җебеп, алсу бите буйлап акты. Мин Гөлчәчәкне тынычландырырдай кирәкле сүзләр таба алмадым, ни өчен сорау биргәнемә дә үкендем...
-
Хата Тормышта бер генә кеше дә хаталардан хали түгел. Без ясаган хаталар бер-берсеннән зурлыгы йә кечкенәлеге белән генә аерыладыр. Кечкенәләре шунда ук онытыладыр. Ә зурраклары, язмышыңны башка сукмактан алып кереп киткәннәре... Алары башка шул. Алары сине гомер буе озата бара...
-
Елама, Сәрвиназ! (хикәя)
-
«Кичер мине, әни!» Ә менә бу – ул керәсе йорт, анда аны әнисе көтә. Унбиш ел көтә инде... Кичке эңгер-меңгер. Кәүсәриянең күзе ирексездән ике якты тәрәзәгә төште. Аларның берсендә бөкрәйгән хатын-кыз шәүләсе күренде. «Йә Хода! Ничек картайган!» Кызганудан Кәүсәриянең йөрәге чәнчеп алды...
-
Ләкләкләр Яз җиткән саен ләкләкләр кайтуын өзелеп көтә башлыйм. Бу кошлар кайткач җиһанга яңа тормыш иңә кебек. Мин өчен бик кадерле алар. Аларга кагылышлы үз тарихым бар.
Соңгы комментарийлар
-
23 март 2023 - 11:56Без имениБашта ул үзе генә булганда аңа игътибар күп булган, аннан сез кияүгә чыккансыз, игътибар кими төшкән, бала туган, тагын ныграк кимегән, аңа гына карап тору беткән. Ул бала гына икәнен онытып җибәргәнсез. Сезгә ул инде зур, үчтекиләргә кирәк түгел дип саный башлагансыз. Ә ул балада әкренләп әнә шул көнләшү дә, үпкәләү дә, үртәлү дә барлыкка килгән. Белмим, бу хәлне төзәтә алырсызмы.Ничек дуслаштырыйм?
-
22 март 2023 - 10:47Без имени«Улымны узем генэ устердем» дигэн суздэн сон ук барысы да анлашылды. Киленне яратмавыгыз хэр суздэн «кычкырып» тора. Вот и гаеп эзлисезОныгым минеке түгел...
-
22 март 2023 - 09:46Без имениМенэ бу ирне жэллэп язгансыз, кешенен гаилэ тормышын белмичэ язып булмый бит, юньле ирдэн хатын китми, малаен курергэ тилмереп артыннан чабып йоргэнче, гаилэ бн яшэгэндэ кадерлэрен белеп яшэргэ булган дип тэ уйлап була, остендэге киемен утюклап кию кимэу кешенен узеннэн тора, аяксыз, кулсыз кеше тугел бит ул, утюклап кисен, хатын- кыз эш аты тугел бит ул, баласын карарга вакыты тисэ бик яхшы, ир- ат бала чага тугел, гаилэ коргач ул узе йорттагы ботен кеше очен жаваплы булырга тиеш, хатын жилкэсенэ менеп утырырга тиеш тугел!!Бер очрашу
-
22 март 2023 - 14:07Без имениУлыгыз баланы яраткач, кысылмагыз. Безкапчыкта ятмый конечно. Ноикенче яктан, кешелэрбит детдомнан да алып устерэОныгым минеке түгел...
-
23 март 2023 - 16:39Без имениБу язманы бик дулкынланып,тетрэнеп укыдым,Аннан коментарийларны да укып чыктым,торле фикерлэр эйтелгэн,хэрберсе дэ дорестер дип уйлыйм.Куренекле шэхеслэрнен тормышын гади халык белми,курми бит,барысы да ал да гол кебек.Баксан, алай тугел икэн...Боек шэхеслэр бераз эгоистрак булалар шикелле,аларга кубрэк игьтибар кирэк,шуна курэ аларнын гаилэ тормышлары да ,яшэу рэвешлэре дэ бераз узгэрэк,ягьни каршылыклы,ямьсезлеклэр белэн чуарлана.Икенчедэн боек шэхес булыр очен узенне танытыр очен ботен гомеренне шул идеяга юнэлтергэ кирэк.Э ботенесенэ дэ житешер очен бик кочле рух,батырлык кирэктер дип саныйм мин.Андыйлар да бар сэнгать кешелэре арасында.Э шулай да Галимэ апаны актриса буларак бик яраттым,рольлэрен бик оста уйный иде.Э тормышына килгэндэ,нишлисен,беребез дэ эулия тугел,хэрбер кешенен дэ русча эйтмешли свои скелеты в шкафуЧибәрлек – матур кешенең сыңар канаты!
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.