Җаннан саркылган моң

Шагыйрь мәхәббәте дигәндә без Зәйтүнә Мәүледованы күз алдына китерәбез.
«Кайдан алсын шигъре шагыйрь, булмаса илһамчысы?!»
«Наз итәр кемнәргә гөл — каршында былбыл булмаса?»
«Бирмәде Ләйлә кеби мәхбүбәгә дөнья бәһа;
Ул болай бер кыз гына — каршында Мәҗнүн булмаса...»
Кем соң ул Зәйтүнә?
Пәйгамбәргә тиң шәхес – бәләкәй Апуштан зуп-зур Тукай булган, егерме җиде яшендә җир куенына кереп яткан әдип бай әдәби мирас калдырган. Аның рухани дөнья-сын һәр буын үзенчә ача. Ул яшәгән чор, яшәү кануннары һәм, әлбәттә, шагыйрьнең серле, яшерен мәхәббәте әле дә булса күпме күңелләрне дулкынландыра. Шагыйрь гыйшкы – ачылмаган сер, никадәр шигырь-поэма, музыкаль әсәрләр тууга сәбәпче булган. Замандашларының истәлекләреннән күренгәнчә, шагыйрь хатын-кыз затыннан, ни сәбәпледер, ерак йөрергә тырышкан. Ләкин ул яр сөймәгән, гыйшык утында янмаган дигән сүз түгел әле бу. Күңелендәге саф-садә хисләре энҗе бөртекләредәй гүзәл әсәрләргә әверелә: «Файдасыз бер ит кисәгеннән гыйбарәттер йөрәк, парә-парә кисмәсә гыйшык-мәхәббәт кайчысы...» Яки: «Мәхәббәт төрлечә: йолдыз ул күктән атылган җиргә, Генрих Гейнечә...» Ләкин ни аяныч, туры килгән урыны чүплеккә!
Тукайның мәхәббәт лирикасы хакында сүз алып барганчы шагыйрьнең гаиләгә, парлы тормышка мөнәсәбә-тен күздән кичерик: «Өч кешедән дөньяда качып котылып булмый: берсе – кендек әбиседер ки, ул сине телә-сәң дә, теләмәсәң дә дөньяга тартып чыгарыр. Икенчесе – яучы карчыктыр. Ул сине, аласы кызыңны күрсәң дә, күрмәсәң дә, алырга теләсәң дә, теләмәсәң дә – өйләндерер. Өченчесе – мәзиндер. Ул сине теләсәң дә, теләмәсәң дә – җуар да күмәр», – дип яза да шәрехләп куя: «...теләмәсәң дә өйләндерер... Юк, ул алай булмый шул...» «Әгәр булса «сөю...» кочаклау куллар арганчы, үбү булса әгәр чут-чут, ирен һәм бит кабарганчы – гомер дә сөйгәнем юк һәм «сөям» дип әйтмәмен һич тә; сөюнең мәгънәсе минчә, бигүк гали, бигүк нечкә».
«Өйләнү – түгел сөйләнү... Гаилә хакында минем фикерем коры гына: әгәр... син – аны, ул сине якыннан белеп яратышсаң, шуның өстенә гаилә оятлы булмасын өчен, иң азында ел тәүлегенә биш йөз тәңкә килерең булса, һәркемгә өйләнү тиеш. Югыйсә эчеңә сәнәк белән төрткәндә бер тамчы кан чыкмаслык булса, ике күңелдә чын мәгънәсе белән мәхәббәт уты янмаса, гаилә өчен әллә нинди түбән кешеләргә тәлинкә тотарга булса – Алла сакласын!»
Алар әдәби кичәләрдә очрашалар. Тукайга бу чакта егерме ике яшь, Зәйтүнәгә унбиш тулмаган әле. Ләкин Казанда кыйммәтчелек, тормыш итү авыр булганга гаилә кире Чистайга кайтып китәргә ниятли. 1908 ел-ның җәй башында Зәйтүнә дус кызы белән Тукай яны-на саубуллашырга килә. «Тукай чыкты, – дип яза ул көндәлегенә, – күрештек. Бергәләп урамга чыктык. Чистайга бөтенләйгә китәчәгебезне әйттем. «Бик жәл», – диде ул, башын иеп».
Тукайның бик нык күңелсезләнүе авыру аркасында дип белеп, кыз кат-кат аның сәламәтлеге хакында сораштыра. Кызлар шагыйрьгә хат язарга теләүләрен әйтәләр. «Мин сезне озатырга төшәрмен, шунда адресны бирермен», – ди Габдулла. Ләкин ул төшми. Бераздан «Кызык гыйшык» исемле шигырь басыла. Эссе көндә берәүнең салкын суны җилкә аркылы читкә сибүен, «әл дә тимәде» дип шатлануын тасвирлый шагыйрь. «Мин моны яздым, бу – гыйшкым миследер; / Чөнки гыйшкым нәкъ минем шул төследер, / Мин сөям, хәтта ки гакълымнан шашам – / Сөйгәнемнән шүрәле төсле качам...»
«Керпе үзенең кабыгына кереп яшеренгән сыман сөю турында бер шигырь язсам, ялган имзалар астына сыгынамын». Тукайның «Шүрәле», йә «Мәҗнүн» тәхәллүсе куеп бастыруы да: «Әмма ләззәтле дә соң яшерен газап, яшерен яну! / Бар микән, белмим, моның миннән бүтән аңлаучысы?.. / Кул-аяк бәйле, котылу кайда! – сихерләнгәнмен», – дип йөрәк серен ошбу шигырьдә ачуы да күпне сөйли. «Мин сөям, хәтта ки акылымнан шашам. / Сөйгәнемнән шүрәле төсле качам... / Белми китте, күп шөкер, – дип шатланам. / Бер хәбәр бар: ул хәзер киткән бугай, / шәһренә күптән барып җиткән бугай...»
1910 елның җәендә Габдулла Кариевлар труппасы Чистайга килә. Кариев Зәйтүнә туташны эзләп таба, аңа Тукайның контрамаркалар бирергә кушуын әйтә. «Тукайның сезнең хакта язган әсәрләрен күргәнегез бармы?» – дип сорый. «Юк. Кайсы шигыре минем хакта?» Кариев Тукай җыентыгын ача да «...гә» дигән шигырьне күрсәтә. «Язгач та миңа укыды, бу кем турында дип сорады. Мин бит коръәнхафиз, сезне белмәсәм дә Зәйтүнә исемле берәр туташ турындадыр дигәч бик шатланды». Шул очрашу вакытында Кариев Тукайның үзенә биргән фоторәсемен: «Һәдияне – һәдия», – дип язып, Зәйтүнәгә бүләк итә.
дәвамы «Сөембикә» журналының апрель санында
«Кайдан алсын шигъре шагыйрь, булмаса илһамчысы?!»
«Наз итәр кемнәргә гөл — каршында былбыл булмаса?»
«Бирмәде Ләйлә кеби мәхбүбәгә дөнья бәһа;
Ул болай бер кыз гына — каршында Мәҗнүн булмаса...»
Кем соң ул Зәйтүнә?
Пәйгамбәргә тиң шәхес – бәләкәй Апуштан зуп-зур Тукай булган, егерме җиде яшендә җир куенына кереп яткан әдип бай әдәби мирас калдырган. Аның рухани дөнья-сын һәр буын үзенчә ача. Ул яшәгән чор, яшәү кануннары һәм, әлбәттә, шагыйрьнең серле, яшерен мәхәббәте әле дә булса күпме күңелләрне дулкынландыра. Шагыйрь гыйшкы – ачылмаган сер, никадәр шигырь-поэма, музыкаль әсәрләр тууга сәбәпче булган. Замандашларының истәлекләреннән күренгәнчә, шагыйрь хатын-кыз затыннан, ни сәбәпледер, ерак йөрергә тырышкан. Ләкин ул яр сөймәгән, гыйшык утында янмаган дигән сүз түгел әле бу. Күңелендәге саф-садә хисләре энҗе бөртекләредәй гүзәл әсәрләргә әверелә: «Файдасыз бер ит кисәгеннән гыйбарәттер йөрәк, парә-парә кисмәсә гыйшык-мәхәббәт кайчысы...» Яки: «Мәхәббәт төрлечә: йолдыз ул күктән атылган җиргә, Генрих Гейнечә...» Ләкин ни аяныч, туры килгән урыны чүплеккә!
Тукайның мәхәббәт лирикасы хакында сүз алып барганчы шагыйрьнең гаиләгә, парлы тормышка мөнәсәбә-тен күздән кичерик: «Өч кешедән дөньяда качып котылып булмый: берсе – кендек әбиседер ки, ул сине телә-сәң дә, теләмәсәң дә дөньяга тартып чыгарыр. Икенчесе – яучы карчыктыр. Ул сине, аласы кызыңны күрсәң дә, күрмәсәң дә, алырга теләсәң дә, теләмәсәң дә – өйләндерер. Өченчесе – мәзиндер. Ул сине теләсәң дә, теләмәсәң дә – җуар да күмәр», – дип яза да шәрехләп куя: «...теләмәсәң дә өйләндерер... Юк, ул алай булмый шул...» «Әгәр булса «сөю...» кочаклау куллар арганчы, үбү булса әгәр чут-чут, ирен һәм бит кабарганчы – гомер дә сөйгәнем юк һәм «сөям» дип әйтмәмен һич тә; сөюнең мәгънәсе минчә, бигүк гали, бигүк нечкә».
«Өйләнү – түгел сөйләнү... Гаилә хакында минем фикерем коры гына: әгәр... син – аны, ул сине якыннан белеп яратышсаң, шуның өстенә гаилә оятлы булмасын өчен, иң азында ел тәүлегенә биш йөз тәңкә килерең булса, һәркемгә өйләнү тиеш. Югыйсә эчеңә сәнәк белән төрткәндә бер тамчы кан чыкмаслык булса, ике күңелдә чын мәгънәсе белән мәхәббәт уты янмаса, гаилә өчен әллә нинди түбән кешеләргә тәлинкә тотарга булса – Алла сакласын!»
Зәйтүнә
Чистай кызы Зәйтүнә Мәүледова 1907 елның җәендә әниләре белән Казанга күченеп килә. Бер ел элек – туганнарына кунакка килүендә Фатих Әмирханның энесе Ибраһим аны, иптәш кызлары белән, «Әльислах» басмаханәсенә алып кергән була. Тукай белән беренче очрашу тәэсирләнүчән туташ күңеленә мәңге онытылмаслык булып уелып кала. Көндәлегенә: «Тукай кара пинжәк, буйлы ак күлмәктән, галстуктан, үзе яланбаш иде, – дип язып куя. – Ул күрешкәндә безгә бер генә караш ташлады, аннан кулларыбызга текәлеп кенә: «Исән-сау йөрисезме?» – дип куйды. Мин күзләремне аннан һич аера алмыйм...»Алар әдәби кичәләрдә очрашалар. Тукайга бу чакта егерме ике яшь, Зәйтүнәгә унбиш тулмаган әле. Ләкин Казанда кыйммәтчелек, тормыш итү авыр булганга гаилә кире Чистайга кайтып китәргә ниятли. 1908 ел-ның җәй башында Зәйтүнә дус кызы белән Тукай яны-на саубуллашырга килә. «Тукай чыкты, – дип яза ул көндәлегенә, – күрештек. Бергәләп урамга чыктык. Чистайга бөтенләйгә китәчәгебезне әйттем. «Бик жәл», – диде ул, башын иеп».
Тукайның бик нык күңелсезләнүе авыру аркасында дип белеп, кыз кат-кат аның сәламәтлеге хакында сораштыра. Кызлар шагыйрьгә хат язарга теләүләрен әйтәләр. «Мин сезне озатырга төшәрмен, шунда адресны бирермен», – ди Габдулла. Ләкин ул төшми. Бераздан «Кызык гыйшык» исемле шигырь басыла. Эссе көндә берәүнең салкын суны җилкә аркылы читкә сибүен, «әл дә тимәде» дип шатлануын тасвирлый шагыйрь. «Мин моны яздым, бу – гыйшкым миследер; / Чөнки гыйшкым нәкъ минем шул төследер, / Мин сөям, хәтта ки гакълымнан шашам – / Сөйгәнемнән шүрәле төсле качам...»
«Керпе үзенең кабыгына кереп яшеренгән сыман сөю турында бер шигырь язсам, ялган имзалар астына сыгынамын». Тукайның «Шүрәле», йә «Мәҗнүн» тәхәллүсе куеп бастыруы да: «Әмма ләззәтле дә соң яшерен газап, яшерен яну! / Бар микән, белмим, моның миннән бүтән аңлаучысы?.. / Кул-аяк бәйле, котылу кайда! – сихерләнгәнмен», – дип йөрәк серен ошбу шигырьдә ачуы да күпне сөйли. «Мин сөям, хәтта ки акылымнан шашам. / Сөйгәнемнән шүрәле төсле качам... / Белми китте, күп шөкер, – дип шатланам. / Бер хәбәр бар: ул хәзер киткән бугай, / шәһренә күптән барып җиткән бугай...»
1910 елның җәендә Габдулла Кариевлар труппасы Чистайга килә. Кариев Зәйтүнә туташны эзләп таба, аңа Тукайның контрамаркалар бирергә кушуын әйтә. «Тукайның сезнең хакта язган әсәрләрен күргәнегез бармы?» – дип сорый. «Юк. Кайсы шигыре минем хакта?» Кариев Тукай җыентыгын ача да «...гә» дигән шигырьне күрсәтә. «Язгач та миңа укыды, бу кем турында дип сорады. Мин бит коръәнхафиз, сезне белмәсәм дә Зәйтүнә исемле берәр туташ турындадыр дигәч бик шатланды». Шул очрашу вакытында Кариев Тукайның үзенә биргән фоторәсемен: «Һәдияне – һәдия», – дип язып, Зәйтүнәгә бүләк итә.
дәвамы «Сөембикә» журналының апрель санында
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
Дус кызымның ире икенче хатын алган Дус кызыма шулчак әллә нәрсә булды, мышык-мышык елап җибәрде, керфекләренә яккан тушь җебеп, алсу бите буйлап акты. Мин Гөлчәчәкне тынычландырырдай кирәкле сүзләр таба алмадым, ни өчен сорау биргәнемә дә үкендем...
-
Хата Тормышта бер генә кеше дә хаталардан хали түгел. Без ясаган хаталар бер-берсеннән зурлыгы йә кечкенәлеге белән генә аерыладыр. Кечкенәләре шунда ук онытыладыр. Ә зурраклары, язмышыңны башка сукмактан алып кереп киткәннәре... Алары башка шул. Алары сине гомер буе озата бара...
-
Елама, Сәрвиназ! (хикәя)
-
«Кичер мине, әни!» Ә менә бу – ул керәсе йорт, анда аны әнисе көтә. Унбиш ел көтә инде... Кичке эңгер-меңгер. Кәүсәриянең күзе ирексездән ике якты тәрәзәгә төште. Аларның берсендә бөкрәйгән хатын-кыз шәүләсе күренде. «Йә Хода! Ничек картайган!» Кызганудан Кәүсәриянең йөрәге чәнчеп алды...
-
Таяныр талларың булмаса... Дамирә аны беренче күрүендә үк ошатмады. Җете итеп бизәнгән... Сарыга манган чәчләрен тузганак башына охшатып тараган... Изүе ачык... Нәрсә, ул монда эшләргә түгел, кәттә кияү эзләргә кайткан мәллә?..
Соңгы комментарийлар
-
23 март 2023 - 11:56Без имениБашта ул үзе генә булганда аңа игътибар күп булган, аннан сез кияүгә чыккансыз, игътибар кими төшкән, бала туган, тагын ныграк кимегән, аңа гына карап тору беткән. Ул бала гына икәнен онытып җибәргәнсез. Сезгә ул инде зур, үчтекиләргә кирәк түгел дип саный башлагансыз. Ә ул балада әкренләп әнә шул көнләшү дә, үпкәләү дә, үртәлү дә барлыкка килгән. Белмим, бу хәлне төзәтә алырсызмы.Ничек дуслаштырыйм?
-
22 март 2023 - 10:47Без имени«Улымны узем генэ устердем» дигэн суздэн сон ук барысы да анлашылды. Киленне яратмавыгыз хэр суздэн «кычкырып» тора. Вот и гаеп эзлисезОныгым минеке түгел...
-
22 март 2023 - 09:46Без имениМенэ бу ирне жэллэп язгансыз, кешенен гаилэ тормышын белмичэ язып булмый бит, юньле ирдэн хатын китми, малаен курергэ тилмереп артыннан чабып йоргэнче, гаилэ бн яшэгэндэ кадерлэрен белеп яшэргэ булган дип тэ уйлап була, остендэге киемен утюклап кию кимэу кешенен узеннэн тора, аяксыз, кулсыз кеше тугел бит ул, утюклап кисен, хатын- кыз эш аты тугел бит ул, баласын карарга вакыты тисэ бик яхшы, ир- ат бала чага тугел, гаилэ коргач ул узе йорттагы ботен кеше очен жаваплы булырга тиеш, хатын жилкэсенэ менеп утырырга тиеш тугел!!Бер очрашу
-
22 март 2023 - 14:07Без имениУлыгыз баланы яраткач, кысылмагыз. Безкапчыкта ятмый конечно. Ноикенче яктан, кешелэрбит детдомнан да алып устерэОныгым минеке түгел...
-
23 март 2023 - 16:39Без имениБу язманы бик дулкынланып,тетрэнеп укыдым,Аннан коментарийларны да укып чыктым,торле фикерлэр эйтелгэн,хэрберсе дэ дорестер дип уйлыйм.Куренекле шэхеслэрнен тормышын гади халык белми,курми бит,барысы да ал да гол кебек.Баксан, алай тугел икэн...Боек шэхеслэр бераз эгоистрак булалар шикелле,аларга кубрэк игьтибар кирэк,шуна курэ аларнын гаилэ тормышлары да ,яшэу рэвешлэре дэ бераз узгэрэк,ягьни каршылыклы,ямьсезлеклэр белэн чуарлана.Икенчедэн боек шэхес булыр очен узенне танытыр очен ботен гомеренне шул идеяга юнэлтергэ кирэк.Э ботенесенэ дэ житешер очен бик кочле рух,батырлык кирэктер дип саныйм мин.Андыйлар да бар сэнгать кешелэре арасында.Э шулай да Галимэ апаны актриса буларак бик яраттым,рольлэрен бик оста уйный иде.Э тормышына килгэндэ,нишлисен,беребез дэ эулия тугел,хэрбер кешенен дэ русча эйтмешли свои скелеты в шкафуЧибәрлек – матур кешенең сыңар канаты!
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.