Мәңгелектән мәңгелеккә

1942 елның җәе. Оренбург өлкәсендәге Яңа Муса авылы. Миңа унбер яшь. Безнең әниебез, яңарак кына туган сеңлем Светлана белән, Ленинградтан эвакуация тәртибендә әтиемнәр авылына кайткан чак.
Бабама — 63 яшь. Ул әле, үзе әйтмешли, дуп-дубрый ир уртасы, колхозда ат кебек эшләп йөри. Әбием Маһирәгә алтмыш та тулмаган. Шулай да бик карт күренә. Йөзләре саргайган, маңгаен җыерчык баскан, үзе бөкрәйгән, аякларын көчкә сөйрәп йөри. Аның бөерләре исән түгел иде, җәйнең эссе көннәрендә дә биленнән мамык шәл төшмәде.
Бабам районда табибка да күрсәтеп карады, тегесе ниндидер дарулар да яздырып бирде, ахры — файдасы гына тимәде. Шуннан соң бабам әбиемне тарантаска утыртып, күрше рус авылы Николаевкадагы им-томчы янына алып барды. Аларга мин дә ияреп барган идем. Әле дә хәтеремдә, безне битен-йөзен кара сакал-мыек баскан олы гәүдәле мужик каршы алды. Өйләренә алып керде.
Түшәмгә, стеналарга хуш исле үләннәр эленгән, киштәгә пыяла савытларда төрледән-төрле төнәтмәләр, ниндидер вак хайваннарның баш сөякләре, кипкән бака ботлары, елан кабырчыклары тезелгән. Знахарь-карт бабам белән якты чырай күрсәтеп, «знакум» дип сөйләште, бер шешә дегет сыман куе-кара төнәтмә бирде. Бабам аңа шуның өчен ярты пот арыш калдырып китте. Төнәтмәнең тәэсире генә ташка үлчим булды, күрәсең, әбием көннән-көн сулыкты, ябыкты…
Хәле авыр булса да, әбием мине бик тә үз итә иде, һаман яратып, аркамнан сөя иде. Янына, ак киез җәйгән сәкегә утыртып дин сабаклары бирә иде.
— Шуны бел, балакаем, Аллаһы Тәгалә тарафыннан өч төрле җан иясе яратылган: беренчесе — гадәти адәм балалары, ягъни синең белән минем кебек гади кешеләр, икенчесе — җен-пәриләр, ягъни явыз затлар, өченчесе — фәрештәләр…
Әбием кайчандыр абыстайда сабак алган, Коръән тәфсирен өйрәнгән. Үзлегеннән дә укыгандыр, күп нәрсә белә иде. Мине бигрәк тә фәрештәләр кызыксындырды.
— Фәрештәләр — Аллаһының иң хөрмәтле, игелекле затлары, — дип сөйли иде ул, — Адәм галәйһиссәламгә кадәр үк якты нурдан тудырылганнар. Аларның икешәр, кайберләренең өчәр, дүртәр пар ак канатлары бар. Фәрештәләрнең җенесләре булмый, сыннары да юк, шуңа күрә ашамыйлар да, эчмиләр дә, йокламыйлар да, үлмиләр дә, күкләрдә мәңге яши бирәләр.
— Нишли соң алар, әбием?
— Оҗмах сагында торалар. Аллаһы Тәгаләнең тәхете әйләнәсенә тезелешеп, аңа дан җырлап, сәҗдә кылалар. Бәндә үлеп, мәетне кабергә куеп киткәннән соң, аның ләхетенә бер ишек ачыла һәм шул ишектән беренче булып фәрештә керә. Менә шунда инде адәм баласы кылган гөнаһлары өчен җавап тота…
— Алар аны кайдан белә соң?
— Безнең барыбызның да ике җилкәсендә ике фәрештә-кятиб утыра. Алар кешенең яхшы-яман эшләрен гамәл дәфтәренә минуты-сәгате белән язып куя. Берсе гел яман, икенчесе яхшы, саваплы гамәлләрне терки. Вафатыбыздан соң шулар бәя чыгара. Берсе яклый, икенчесе яманлый. Кайсы җиңеп чыга, шуңа карап адәм баласын йә оҗмахка, йә тәмугка кертәләр.
Әбием еш кына үзенең тиздән вафат булачагы турында сөйли иде. Моны ул бик тыныч кына, күрше авылга кунакка бару кебек итеп кенә тасвирлый иде. «Юк, әбием, алай сөйләмә, үлмисең әле, үлмисең», — дисәм, моңлы гына елмаеп әйтә иде:
— Ләүхелмәхфүздә ни язылган булса, шул булыр, аны беркем дә боза алмас…
— Нәрсә соң ул ләүхә… ләүхү…
— Ләүхелмәхфүз — ул язмыш тактасы. һәркемнең тәкъдире, дөньяви тормышы шунда язылган. Язмыштан узмыш юк инде…
Берзаман әбием бөтенләй урынга калды, чын-чынлап үләргә җыенды. Минем аша хушлашырга күрше-күлән, дус карчыкларын чакыртты. Килгән берсен сөтле куе такта чәй, майлы кабартмалар белән сыйлады, ниндидер бүләкләр дә бирде. Кайсысына башъяулык, кайсысына оекбаш, кайсына сөлге, һичьюгы, кулъяулыктан булса да өлеш чыгарды.
Ахирәтләре әбиемне үгетләп тә карадылар:
— И-и, җанкай, юкка кузгалдың, ашыкма әле бу якты дөньядан китәргә! Бер киткәч, аннан кайту әмәле юк бит! Сырхау ул килә дә китә. Аллаһы боерса, терелерсең дә, дөбердәтеп яшәрсең дә әле…
— Үз хәлемне үзем беләм, — диде әбием күңелсез генә, — Әнә, кул-аякларым тәмам җегәрсезләнде. Андый кеше озак яшәми. Җәйне уза алмамдыр, ахры…
Дус-ишләре киткәч, әбием сандыкта саклана торган үлемтекләрен янә бер мәртәбә барлап-хәстәрләп чыкты. Миңа күрсәтеп, аңлатып та бирде:
— Монысы унбер метр бәз — кәфенлек. Мине шуңа төрерсез. Монысы кулъяулыклар — озатырга килүчеләргә өләшерсез. Бу чигүле сөлгеләр — кабер казучыларга. Ә бу затлы ефәк шәлем — юучыга. Юарга Бибинур карчыкны дәшәрсез. Аның кулы җиңел, күңеле йомшак, йөрәге җылы…
Башка васыятьләрен дә әйтеп калдырды әбием.
— Мамык шәлемне ахирәтем Мәрьямгә багышлыйм, — дип шәрехләде, — чигүле читекләремне күрше Хәсәнша хатынына бирерсез. Без аның белән бергә үстек, бер елны кияүгә чыктык, гомер буе бик тату яшәдек. Хәситәләрем, күкрәкчәләрем, көмеш алка-беләзекләрем киленем Фатыймага, ягъни әниеңә багышлана… Алар Пенза ягыннан килгән нәсел-нәсәбебездән калган мирас… Кадерләп кисен, киләчәк буыннарга да калдырсын. Минем төсем итеп сакласын…
1942 елның 26 августында әбием вафат булды. Бу — минем әле башланып кына килә торган нәни гомеремдә беренче үлем-төшем иде. Шуңа күрә бик авыр кичердем. Ничек инде — шундый да кешелекле, шундый да олы йөрәкле, мине җаны-тәне белән яраткан әбием гүр иясе булсын? Үксеп-үксеп еладым, атна буе тамагымнан аш үтмәде, ябыгып-сулыгып калдым.
Шул ук көнне әтием урынына калган бабам (әтием сугышта, әнием көн-төн эштә), мине янына утыртып, ипле генә сөйләште.
— Син зур инде, улым, — диде, — шуны аңларга тиешсең — үлемнән куркырга, аңа афәт-фаҗига итеп карарга кирәкми. Үлем — йокының карендәше. Син бит көн дә йокыга китәсең, йокларга курыкмыйсың ич? Барысы да Аллаһы Тәгаләнең кулында. Адәм баласы ул теләгәнчә яши дә, аның кушуы буенча бу фани дөньядан бакыйга, ягъни мәңгелек дөньяга китеп бара. Коръән-Кәримдә дә: «Үлем дә хәят кебек бер нигъмәт булып яратылган», диелә.
Мин бабамны да ярата идем, аның сүзләренә дә колак салмый калмадым. Шулай да әбиемне бик юксындым, өзелеп-өзелеп сагындым. Бабам исә җай чыккан саен колагыма тукып торды:
— Үлем ул юкка чыгу түгел. Без бит барыбыз да туганга кадәр үлек булганбыз, ягъни бу фани дөньяда яшәмәгәнбез, сизү-тоюдан да мәхрүм булганбыз. Димәк, үлгән кеше юкка чыкмый, кире үз халәтенә генә кайта. Яшәү — вакытлы күренеш, үлем — мәңгелек. Без барыбыз да мәңгелектән чыгып, яңадан мәңгелеккә китеп барабыз. Шуны нык исеңдә тот.
Тагын шунысы хәтеремдә — бабам «үлем» сүзен кулланырга яратмый иде, аны «җиңсез-якасыз күлмәк кию» яисә «мәңгелек йокыга китү» дип атый иде. Хәтеремдә, күрше авылдан бер кунак килгәч, сүз яңарак вафат булган авылдашыбыз турында чыкты. Аны да бабам «үлде» дип әйтмәде, «Утсыз-төтенсез авылга китте, — диде. — Бу авылда әтәч кычкырмый, халык йокысыннан уянмый», — дип өстәде. Кунагыбыз барысын да аңлап, уфтанып алды:
— Барыбыз да җәннәт белән җәһәннәм арасында яшибез…
Хәзер мин үзем дә бабам яшенә җиттем, хәтта узып та киттем. Үземә дә теге дөньяга китү турында уйларга вакыт җитте. Шуңа күрә бабамның сүзләрен еш исемә төшерәм.
— Мөселман кешенең үлеме җәбер булып күзалланса — гөнаһ булыр. Үлем ул бәндәләрнең өстенә төшкән фаҗига түгел, хәтта һәлакәт тә аның белән килми. Кешеләрнең һәлакәте — гөнаһ кылу, шуны онытма. Кыямәт көнендә коры сөяккә яисә бер уч көлгә калган бәндәләргә дә җан иңә, алар яңадан тергезеләләр. Вафат булу шул вакыт Аллаһы Тәгаләнең каршына килеп, мәңгелек сәгадәт үтенү өчен юл ача.
Соңыннан, күп еллар үткәч, шуңа охшаш фикерләрне мин Ризаэтдин Фәхретдин әсәрләрендә дә очраттым. Ул да үлемнән курыкмаска, аңа табигый бер халәт дип карарга кирәк дип яза. Барыбызга да бу фани дөньяда кыска вакытлы кунак кына булуыбызны онытырга ярамый, ди. «Үлем искә төшү сәбәпле кечкенә генә дип хисап ителгән бер бозыклык кылынмый калуы да бик файдалыдыр», — дип яза Ризаэтдин Фәхретдин.
Шунысы игътибарга лаек: зур галим фикере гади авыл кешесе фикере белән тәңгәл килә. Димәк, бу карашта халкыбызның үлем һәм яшәү фәлсәфәсе чагылган булып чыга.
«Сөембикә», № 6, 2008.
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
Упкынга төшкәндә – 1 Биш ел буе балага уза алмаган хатынның ирен онытып, үзен генә кайгырткан, мендәргә капланып елаган чаклары күп булды. Узып та күтәрә алмаган ике баласын югалту ачысын да берүзе күтәрде. Аннары беренче кызлары туу шатлыгы ирнең эчеп йөрүен тагын икенче планга күчерде...
-
Әти кайтты Әти кайтты... 22 елдан соң... Киселгән икмәк ябышмый, диләр. Әти булгач, ябыша икән...
-
Упкынга төшкәндә - 2 Кызының чәч араларын иснәп башыннан үпте дә, урамга чыгып китте Айрат. Лапаска керде дә мәчеттә үк тыеп килгән күз яшьләренә ирек биреп рәхәтләнеп елады...
-
Ни өчен безнең өстәлдә тозлы кәбестә гел булырга тиеш? Рушания ханым Минсәгыйрова: «Безнең өстәлдән тозлы кәбестә беркайчан өзелеп торырга тиеш түгел», – ди. Ни өчен икәнен дә аңлата.
-
Шоу – бар, сәнгать – юк ! Фердинанд СӘЛАХОВның тормыш кагыйдәләре
Соңгы комментарийлар
-
22 сентябрь 2023 - 06:18Без имениФердинанд Сэлэхов кебек биек,зур сэхнэлэрдэ жырлый алырлык жырчылар аз шул...Шоу – бар, сәнгать – юк !
-
21 сентябрь 2023 - 21:08Без имениБала мэктэпне яратсын, укытучысын хормэтлэсен очен ин беренче бу балаларнын эти-энилэрен тэрбиялэргэ кирэк эле, мин узем балаларым, оныкларым мэктэптэн кайткач, мин фэлэн укытучыны яратмыйм, бу фэнне курэ алмыйм дип кайткач, ин беренче эш итеп шушы фэнне яратырга, тырышып ойрэнергэ кирэк, менэ шул вакытта укытучынны да яратырсын дидем, дорестэн дэ бутэн бер дэ кайтып зарланмадылар, оегездэ дэ бала каршысында укытучыны тэнкыйтлэмэгез, олыларга карата хормэт тэрбиялэргэ тырышыгыз, нэтижэсе озак коттермэс, балагыз унай якка узгэрер«Сугыш чукмары»
-
21 сентябрь 2023 - 14:58Без имениЭмоциялэрегезне йогэнлэргэ ойрэнегез. Эниегез ботенесен кунеленэ якын ала торган кеше, аны борчымагыз.Әни безне аңламый. Нишләргә?
-
21 сентябрь 2023 - 14:50Без имениУкучыларнын торлесе булган кебек, укутучыларнын да торлесе була шул. Яхшы анлата торган укутучыны нинди генэ укучы булмасын, 45 минут буе, сабыр гына тынлап утырасын. Мин узем дэ шундыйлардан, яхшы укыдым, но кайнар холыклы идем, ботенесен язып тормыйм, но яхшы анлата торган укутучыны сабыр тынлый идем. Яратып укыдым. Сигезеллыктагы укытучылардан мэрхум Шакиров Тимергали абыйны язып узар идем. Анын кебек яхшы укытучы бутэн юк иде шул мэктэбебездэ. Урта мэктэпкэ башка авылга йордек, анда да бик яхшы укутучылар мэрхумэ Роза апа, хэм мэрхум Фатыйх абыйны язып утэм. Беркемгэ бер начар суз эйтмэделэр, беркемне дэ начар сузлэр белэн сукмэделэр, бер укучыдан да баш тартмадылар. Алланын рэхмэтендэ булсыннар. Урыннары жэннэтнен турлэрендэ булсын! Гел яратып искэ алам. Укутучыдан тора куп нэрсэ.«Сугыш чукмары»
-
21 сентябрь 2023 - 14:07Без имениӘлхәмдулилләх, зурлап никах уткәргәнсез, бу әти-әни өстендә. Ә туй, исерек көтуе-кемгә кирәк шул уткәрсен, хәзер купләре үткәрми дә. Шул ук туганнарны тагын чакырасың бит, тик бусы аракы табыны. Гел бер кеше, ничә кат җыярга була, муеннан бурычка батыпНиках акчасы – талаш акчасына әйләнә бугай
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.