Шәхес

Парламент көн тәртибендә...

Утырышка куелган һәр мәсьәлә, кабул ителгән һәр закон проекты Татарстанны дөньяда танытуга, халыкка мул һәм тату яшәү өчен кирәкле шартлар тудыруга юнәлтелгән.

Римма Атлас кызы РАТНИКОВА Татарстан Дәүләт Советына 2004 елгы сайлаудан соң килде. Парламент ишеген ачып кергән ул көннән соң унбер еллап вакыт узып киткән. Нинди иде дә, нинди булды ул?! Әллә ни үзгәрмәде дә шикелле. Гозер белән килүчегә булдыра алганча ярдәм итәргә тырышкан, елмаеп җибәрсә, шундый якын, шундый кадерле кешеңә әйләнә белә торган һаман да шул Римма Ратникова инде ул. Һәм бүген ул зур сәясәтче дә.

Тормыш кыйммәтләре турында аның белән әңгәмә кору – үзенә бер рәхәт. Әмма андый минутлар бик сирәк эләгә. Ник дисәң, аның эш көне, сәгатьләп димим, минутлап, бер атнага алдан язылып куелган. Менә әле дә безгә: «Иртән – чит ил делегациясе белән Президент янында, аннары – Комитет утырышында, аннары – «Бердәм Россия» җыелышында...» – дип тезеп китәләр. Аңладык, аңламаган кая. Бер сүз белән әйткәндә, очрашу күпмедер вакытка кичектерелә. Килешәбез: чыннан да, вакыты юк.

Татарстан Президентын һәм муниципаль, җирле үзидарә органнарына сайлауга әзерлек эшләренең кызган чагы. Парламент Рәисе урынбасары, «Бердәм Россия» партиясенең политсовет секретаре урынбасары Римма Ратникова шул уңайдан журналистлар белән матбугат конференциясе дә уздырды. Салмак-үтемле итеп сөйли башлауга ук, үзенә каратып куйды. Ул алда җитдидән-җитди эшләр торуы, партия эчендә алдан тавыш бирүнең (праймериз) бары «Бердәм Россия» партиясе тарафыннан гына кертелгән яңалык булуы, аның авыл җирлекләрендә беренче мәртәбә уздырылачагы хакында сөйли. Уйласаң, уйланырлык нәрсәләр бар монда. Исегезгә төшерәбез: 2005 елдан Россия регионнары җитәкчеләренә вәкаләтне Россия Президенты бүлеп бирә башлаган иде. Әмма Президентны турыдан-туры сайлау нормасы Татарстан Конституциясеннән алынмады, ә бәлки, вакытлыча туктатылды. Хәзер без яңадан Президентыбызны турыдан-туры сайлауларга әйләнеп кайттык. Без тагын мөһим чаралар алдында. Беренче Президентыбыз Минтимер Шәймиевнең гамәлләре белән ил-дөнья күләмендә танылган республикабызның киләчәге шул сайлауларга бәйле. Шөкер, без тынычлыкта һәм муллыкта яши торган халык. Бу юлы да сынатмабыз дип уйлыйм. Кызыксындырган бөтен сорауларга да җаваплар алынды шикелле. Вице-спикер китәргә ашыга. Аны эшлекле очрашулар көтә. Ә мин исә үземчә нәтиҗә ясыйм: быелның 13 сентябрендә узачак сайлау республикабызны янә бер баскычка күтәреп куяр. Без – Россия дигән зур ил эчендә үз хокукларыбызны үзебез билгеләп яшәрлек мөмкинлекләр таба алган уйлы-гамьле халык.

Болай дигәндә, моннан чирек гасыр элек булган вакыйгалар искә төшә дә янә бер дулкынлану, республика өчен горурлану хисе кузгалып куя. Татарстан Югары Советы эшли башлаган беренче көннәрдән парламент хәбәрчесе, ул вакыйгаларның шаһиты булып йөргән кешегә, хәер,
бер миңа гына түгел, барыбызга да ул вакытларда дөнья үзгәргән, күктәге кара болытлар мәңгегә таралган кебек тоелган иде.

«Татарстанга мәхәббәтне – гимн аша...»

– Татарстан тарихында яңа бер дәверне, җитди үзгәрешләр чорын башлаган ул вакытлар, ул вакыйгалар, республиканың йөзен ачып җибәргән – аны тугралы, гимнлы иткән көннәр... Шуннан бирле егерме ел вакыт узган. Гимн итеп композитор Рөстәм Яхинның музыкасы сайланды. Халык яраткан, күңелләрне айкап ала торган бөек, шәп музыка иде ул. Ә шәп музыкага шундый ук шәп сүзләр кирәк иде. Белүемчә, Сез җитәкләгән комиссия гимнның тексты өчен конкурс игълан итте, сүзләре йөзләгән проектлар арасыннан сайланды. Сез тарихка нәкъ менә шушы эшләрегез белән кереп калдыгыз да...
– Без ул чагында татар кешесе, гомумән, Татарстанда яшәүче халык өчен гимнга сүзләр сайлауның ни дәрәҗәдә җитди, җаваплы эш булуына тагын бер кат инандык.

Конкурсны үткәрү комиссиясенә килгән текстларны җентекләп өйрәндек. Тәкъдим ителгән җырларның һәркайсын Россиянең һәм Татарстанның халык җырчысы, Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреаты Зилә Сөнгатуллина белән бергәләшеп җырлап карадык. Әзер музыкага сүзләр язу авыр эш икән ул.

Без «Батыр» дигән исем астында җибәрелгән сүзләргә тукталырга булдык. Беренче конвертта – шигырьнең сүзләре. Икенчесендә – аны җибәргән кеше турында белешмә. Ул фронтовик шагыйрь Рамазан Байтимеровның кызы Гөлшат булып чыкты. (Узган гасырның 70 нче елларында Рөстәм Яхин әлеге әсәрен дусты – фронтовик шагыйрь Рамазан Байтимеров белән килешеп иҗат иткән.

Шигырьне шагыйрь 1972 елда, ТАССРның 50 еллыгына багышлап язган булган. «Туган ягым» дигән шул җырны шагыйрьнең кызы Гөлшат, Гәрәй Рәхим белән берлектә, яңадан эшкәртеп, тирәнрәк мәгънә салып тәкъдим итте.) Без аны иң яхшы проект дип таптык. Әмма безгә текстның русчасы да кирәк иде. Гимн ике телдә – татар һәм рус телләрендә башкарылырга тиеш. Аны татары да, рус кешесе дә җырларга тиеш. Рус текстына берничә вариант тәкъдим ителде. Нәтиҗәдә, арадан яшь шагыйрь Филипп Пираевның тәрҗемәсе сайлап алынды.

Безнең гимн «Татарстан Республикасында дәүләт символлары турында»гы закон белән ныгытылган. Аны закон саклый. Аңа берәүнең дә тел-теш тидерергә хакы юк. Дәүләт символларына без хөрмәт белән карарга тиеш!
– Сүз дә юк, Татарстан парламенты тарихындагы җаваплы эшләрнең берсе булган ул. Инде узганнан бүгенгегә кайтыйк. Без яңартылган дәүләтчелектә яши башлаган 25 ел эчендә бик күп нәрсәгә ирештек. Әмма, тәҗрибәдән күренгәнчә, регионнардан кергән закон проектларының бик азы гына Федераль Җыенда хуплау таба. Субъект хокукларын кысу түгелме бу?
– Дөрестән дә, мәгълүматларга караганда, регионнардан кергән тәкъдим-инициативаларның нибары ике проценты гына закон буларак кабул ителә. Әйтик, Дәүләт Советы Дәүләт Думасына закон чыгару инициативасы белән мөрәҗәгать итте, ди. Аны башта Дәүләт Думасы Советы карый, аннан соң закон проекты профиль буенча караучы җаваплы комитет кулына күчә. Әлеге инициатива шуннан соң гына төбәкләргә җибәрелә. Регионның фикере исәпкә алынсын өчен, әлеге проектны президент, йә губернатор һәм регионнардагы парламент
йә хупларга, йә кире кагарга тиеш. Сүз дә юк, дәвамлы һәм бик четерекле эш. Ләкин субъектларның күпчелеге кайсыдыр бер субъектның инициативасын хуплау турында карар кабул иткән очракта да, соңгы – хәлиткеч сүзне Дәүләт Думасы әйтә, ул кабул итә законны. Дума хәтта күпчелек субъектлар хуплаган йомгаклауны да кире кагарга мөмкин.

Парламент Рәисе Фәрит Хәйруллович Мөхәммәтшин бу мәсьәләне югары дәрәҗәдә бер генә мәртәбә күтәрмәде инде. Ләкин сәяси чынбарлык шундый. Бу катлаулы механизм илне бердәм хокукый кысаларга кую ихтыяҗы чыккан елларда кертелде. Хәзер бурыч үтәлде, тик ирешкәнне сакларга кирәк әле. Әйтергә кирәк, субъектларның закон чыгару инициативасы еш кына гамәлдәге федераль законның концепциясенә каршы килә. Региональ парламентлар күп вакыт капма-каршы идеяләр белән чыга. Ә моны бер федераль законда гына исәпкә алып бетерү мөмкин түгел. Бердәм хокукый кысаларда яшибез бит.

Безнең кайбер конкрет инициативаларыбыз Думада икенче укылыштагы төзәтмәләрне кабул иткәндә исәпкә алына алынуын. Әмма төзәтмәләрне янә Дәүләт Думасы депутатлары кертә. Башкача әйткәндә, без «авторлык хокукы»бызны югалтабыз. Хәер, төзәтмәнең кем тарафыннан кертелүе бу очракта ул кадәр үк мөһим түгел. Закон эшләсен генә... Бер сүз белән: урыннарда закон проектын кабул итү статистикасы безнең файдага түгел, дияр идем. Кайчак проект нибары килештерелмәү сәбәпле генә, Дәүләт Думасыннан закон булып чыгып җитә алмый. Биредә хәтта документны редакцияләгәндә киткән хата да яисә юридик техниканы бозу да закон проектының язмышын хәл итәргә мөмкин. Хәзер без бу киртәләрне әйләнеп үтәргә өйрәндек. Шунысы да бар, еш кына проектлар Россия хөкүмәтенең тискәре фикере аркасында, бигрәк тә ул акчага бәйле булганда, зур финанс чыгымнары таләп иткәндә гамәлгә ашмый кала. Бюджет аша җыйганны гына бүләргә була. Өстенлекле юнәлешләргә урын бирелүен истән чыгармыйк. Хөкүмәт белән идеяләреңне алдан ук тәгаенләп куярга кирәк. Шундый бер очрак булды: Дәүләт Советы безнең Эчке эшләр министрлыгы тәкъдиме белән закон проекты эшләде. Ул тиешле процедураларны үтеп, Дәүләт Думасы Комитетына барып җитте. Россия Эчке эшләр министрлыгы вәкиле әлеге тәкъдимгә каршы чыкты. Безнең коллегалар мәсьәләне алар катнашында тикшермәгән, фикер алышмаган. Шулай итеп, проектны кире кайтардылар. Җитлеккән илләрдә бу лоббизм – парламент карарларын кабул итү барышына басым ясау дип атала. Ул илләрдә хәтта лоббизм турында закон да бар. Ә бездә юк.

Буш вәгъдәләр бирмәскә!

– Халыкны гел кризис белән куркытып торалар. Безнең респуб-лика да кыенлыклар кичерә. Мондый хәлдә Парламентның яклауга мохтаҗ гаиләләрне, инвалидларны кайгыртырга тиешле Социаль сәясәт комитеты һәм «Мәрхәмәт» хатын-кыз депутатлар берләшмәсе халыкка нинди игелекле эшләр күрсәтергә җыена? Шушы уңайдан редакциягә килгән бер хаттан өзек китерим әле: «Сессия утырышларының берсендә, – дип яза автор, – яшь ярымнан өч яшькәчә кадәрге баласы белән өйдә утырырга мәҗбүр аналарга пособие түләү мәсьәләсе күтәрелде. Ә безнең Светлана Захарова (комитет рәисе, – авт.) трибунага чыкты да, акча булмау сәбәпле, әлеге мәсьәләне кире кагарга тәкъдим итәм, дип, мине телсез калдырды.

Ә бит баласын бакчага урнаштыра алмыйча, бер әти кешенең хезмәт хакына – очын-очка ялгап яшәүче гаиләләр бик күп!» Хат авторына ни диярсез? Электрон чиратларга ышаныч чамалы. Бәлкем, бу хәлләрне көйләү өчен махсус карармы, законмы кирәктер...
– Быел хәлләр, чыннан да, бик авыр. Күреп торасыз ич, бер-бер артлы явып торган санкцияләр ил һәм республика икътисадына нинди зыян салды. Нефтькә бәяләрне генә карагыз әнә. Өстәвенә, акча, доллар белән нинди хәл килеп чыкты... Татарстан Президенты вазыйфаларын вакытлы башкаручы Рөстәм Миңнеханов матди кыенлык кичерүчеләр алдындагы бурычның, социаль программаларның һәм йөкләмәләрнең үтәлеп барылуы турында гел әйтә килә.

Ә халык тормышның көннән-көн алга баруын, яхшыруын көтә. Ул шулай булырга тиеш тә. Мондый хәлдә безнең үзебезгә дә сайлаучыларны кабул итү җиңел түгел. Әле күптән түгел генә миңа өлкән яшьтәге бер апа килде. Үзе гомер буе балалар бакчасында эшләгән, бернинди уңайлыклары булмаган кечкенә генә бер фатирда яши. «Фатирымны алыштырыр өчен миңа 500 мең сум акча бирегез», – ди. Кызганычка каршы, хәзер бушлай фатир бирү дә, торак сатып алуга акча бүлеп бирү өчен закон да юк. Кеше аңламый: ул әле һаман социализм чоры идеяләре белән яши.

Депутат Захарованың чыгышына килгәндә... Утырышларда төрле социаль проектлар тәкъдим ителә. Без ул тәкъдимнәр өчен җан тырмашабыз, комитетларда җитди сөйләшүләр алып барабыз. Хөкүмәткә, авыр яшәүче халыкның хәлен яхшырту максатында, акча эзләргә-табарга кирәклеген аңлатырга, шуны төшендерергә тырышабыз. Әмма акча, чыннан да, юк. Мөнбәрдән тикмәгә сүз куертуның мәгънәсе бармы? Анда чыгып, эш кыргандай кылану – безнең алым түгел. Күңелгә тигән андый сүзләрне депутат Захарова түгел, ә бәлки, хөкүмәт әгъзаларының берәрсе әйтергә тиеш булгандыр. Тик моннан ни үзгәрә?! Барыбер акча юк бит. Кайвакыт кискенкискен сүзләр дә әйтергә туры килә шул. Депутатның, булмаган вәгъдәләр биреп, халык хисләре белән уйнарга хакы юк!

Баласы белән өйдә утырырга мәҗбүр әниләргә пособие мәсьәләсе дигәннән... Республиканың бу өлкәдәге сәясәте – балалар бакчалары төзү. Тиздән өч яшьтән җиде яшькәчә бала-чаганың барысы да балалар бакчалары белән тәэмин ителәчәк. Иң бәләкәчләр өчен яслеләр төзүгә дә чират килеп җитәр. Әгәр дә әти-әниләргә акча өләшә башласаң, бакчалар төзергә акча калмый. Йә төзибез, йә шул акчаны ашап бетерәбез. Керемнәре аз булган әниләргә бишәр мең акча бирү нормасы керткән регионнар хәзер ни эшләргә белми. Әниләр акчаны ала, баланы бакчага йөртми. Нәтиҗәдә, балалар бакчалары буш тора. Безнең коллегалар бу адымны ялгыш булган дип исәпли. Минемчә, иң яхшысы, азрак сабыр итәргә. Аның каруы, барлык балаларны да мәктәпкәчә учреждениеләр белән тәэмин итү мөмкинлеге булачак. Халык күңеленә шом-коткы салучы депутатлар популистлар алар.

Кем инде үз халкына каршы эшләсен? Йә, әйтегез: президентмы, министрмы, депутатмы? Минемчә, юк... Без халыкка бары игелек кенә телибез! Кызганыч, сәясәт ул – мөмкин кадәренчә дөрес гамәл кылу сәнгате.

Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа