Балага исем кушу

Ата-бабаларыбызның илаһи омтылышы, изге максаты — догалы бала калдыру булган. Алар моның кәсебенә дә кергән — баласына иң элек аңа лаеклы исем куярга тырышкан. Без исә, совет чоры аталаналары, ни генә кыландырмадык. Балаларыбызга нинди генә исем кушмадык? Шулай бервакыт, Каратун станциясендә автобус көтеп утырганда (Апае районы Кече Күк-күз авылына — туган авылыма кайтуым иде), минем янга бер хатын килеп утырды. Хәл- әхвәл сорашып, сөйләшеп киттек. Хәтта балага исем кушу темасы да читтә калмады. “Беркөнне, — ди ханым, — бер әбине очраттым. Кызының баласына исем кушу бәйрәменнән кайтып килә.
- Нинди исем куштыгыз, — дим.
- Илдә бер урыс, — ди карчык.
- Ничек инде, андый исем буламыни? — дип гаҗәпләндем.
Икенче атнада кызын күрдем, котладым үзен, бәхетле, тәүфыйклы бала булсын дип изге теләкләр теләдем Гадәттәгечә, баланың исемен сорадым “Эльбрус”, — диде ана горурланып. “Илдә бер урыс” шушы булган икән”.
Исең-акылың китәрлек, тел әйләнмәслек исем кушмасак, безнең татар исемнәре беткәнме? Менә ул тел югалту нәрсәгә китерде. Дин турында әйтеп торасы да юк,
“Теле юкның — дине юк”, — ди халык.
Соңгы вакытта, татар теле дәүләт теле дип игълан ителгәч, халкыбыз күзен ача, тормышка аек күз белән карарга өйрәнә башлады. Әкренләп гореф-гадәте дә яңара, әхлакый тәрбия, динебез дә кайта башлады. Бу бигрәк тә яшьләр арасында сизелә. Дин белән кызыксыну арта. Яшьләрнең балаларын күтәреп мәчетләргә исем куштырырга барулары мода ачык мисал.
Күбесе өйдә мәҗлес итеп үткәрә. Кайберәүләр хәтта мулла чакыртып үзләренә яңадан исем куштыралар.
Биредә шуны да әйтәсем килә: бик күп еллар буена дини мәгълүмат бирелмәде, халык фәкать үз күңелендәге иман нуры белән генә яшәде. Гореф- гадәтләребез дә үзгәрде. Тик ничек кенә булмасын, исем кушуның нигезе бер: баланың исеме колагына әйтелергә тиеш. Бала дөньяга килә. Сулыш ала, ана сөте, ризык белән туклана башлый.
Баланың һәр ишеткәне, күргәне, тойганы баш миендә эз калдырганын һәркем белә. Азан әйтеп аның колагына өрү дә, бала миендә ике дөньяга яраклы изге сүзләр —Коръән сүзләреннән эз калдырырга тиеш икән. Баланың сәламәтлеге һәм әхлакый тәрбиясе шул азан сүзләреннән куәтләнә дә инде: башлана димим, чөнки ул ата-ананың никахыннан ук башланып китә.
Гадәттә, бала тугач, җиде көнгә кадәр исем куела. Бу чорны бик сузмыйлар. Никадәр тиз тотсад, шулкадәр яхшы санала, чөнки бала янына иблис якыная алмас, яман күзләр төшмәс, бала тыныч булыр дип аңлатыла. Яңа туган бала кайткан нигезгә хәрам әйбер, эчемлек, тәмәке ише нәрсәләрне кертү ярамый.
Борын-борыннан, исем куяр алдыннан яхшылап киңәшкәннәр, ягъни үзара килешеп хәл итә торган булганнар. Әгәр килешә алмыйлар икән, балага исемне ата кеше кушарга тиеш булган. Элекке заманда, кагыйдә буларак, исем ике өлештән торган. Мисал өчен, Әбделрахмән. Беренче өлеше — Әбде (“кол” мәгънәсендә), икенчесе — Әлълаһү Тәгалә исемнәренең берсе: Рахмән. Хәзерге заманда гади исемнәр куела. Татар исемнәрен аңлаткан аерым китаплар да бар. Шулай да, исемнең мәгънәсенә, асылына игътибар юк. Моны аңлаган кешеләр, инде әйткәнемчә, исемнәрен алыштырдылар, ягъни азан әйттереп үзләренә мәгънәле, ятышлы исем куштырдылар.
Татар халкында балага исем кушу авыр гамәлгә саналмаган. Хәленә карата эшләнә торган гадәти эш булган. Хәлеңнән килсә, мәҗлес җыясың, әгәр килмәсә, хәзер мәчетләребез күбәйде, картларыбыз да, яшьләребез дә азан әйтә белә.
Исем кушу тәртибен язганчы, бала анасы турында әйтергә кирәк дип уйлыйм. Бу мәҗлескә туган-тумача, дус-иш бүләк белән килә. Чөнки бу бик шатлыклы мәҗлес. Дин буенча, бала тапкач, хатын-кыз 40 көнгә кадәр ураза да тотмый, намазы да кала. Аларны ул соңыннан каза кыла. Хатын-кызны саклау ирләргә йөкләнә, бала анасы турында кайгыртуны алар үз өстенә алырга тиеш. Өйдәге олылар да, кечеләр дә читтә калырга тиеш түгел. Минем каенатам әйтер иде: “Әгәр ирләр хатын-кызны тәрбияләп, ада ярдәм итмәсә, өй эшенең күбесен үз өстенә алмаса, хатын-кызның сәламәтлеге ун елдан артмый. Аннан соң ирләр авыру хатын белән гомер кичерә”.
Инде исем кушу тәртибенә килик. Баланы чиста, ак, пакь әйбергә төреп (тормышы ак булсын дигән ният белән), битен ябып, мендәргә салып китерәләр. Барысы да тын кала. Аннан соң баланың башын кыйблага каратып яткыралар. Исемне ирләр генә куша, хатын-кызның моңа хакы юк. “Ислам дине йолалары. Хәдисләр” дигән китапта балага исем кушу түбәндәгечә сурәтләнә:
“Азан әйтеп, азан догасын укырга. Баланың уң колагына өч рәт җиделчә сулыш өрелә, исеме һәм атасының исеме әйтелә. Камәт төшерелә. Камәт артыннан баланың сул колагына да өч рәт җиделчә сулыш өрелә һәм әйтелә: фәлән кешенең дөньяга килгән җан кисәгенә шәригатебезгә тиң булган ошбу исемне биреп , Әлълаһү раббилгаләминнең хозурына тапшырабыз. Йә, Ходаем, үзең кабул итеп рәхмәтедә ирештер! Әмин”.
Теләкләр теләнә, дога укыла, аның мәгънәсе: “Йә раббем! Бу бала ислам динен куәтләүче, ата- анасына игелекле, миһербан-шәфкатьле, тәүфыйклы зөррият (бала) булсын иде, ата-анасына тигезлек, саулык, сәламәтлек белән үстерергә насыйп итсен иде. Илебезгә тынычлык, иреклек үә байлык бирсен иде. Әмин”.
Өйрәнергә теләүчеләр өчен әлеге догаларны каян эзләргә кирәклеген күрсәтеп үтәм:
“Гыйбадәте исламия” (Казан, 1989): Азан сүзләре — 34-35 бит, 39-45 пунктлар; Азан догасы — 37 бит, 54 п.; Камәт төшерү — 34-35 бит, 47 п. “Ислам дине йолалары. Хәдисләр”: ахыргы дога — 31 бит.
Әссәләмү галәйкүм үә рәхмәтуллаһи үә бәрәкәтүһ.
Сәйдә АППАКОВА.
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
-
Кар патшабикәсе Билгеләнгән вакытта кафеда иде инде кыз. Ишекне ачып керде дә, ярым буш залга күз йөртеп, үзенә кирәкле кешене эзләде. Гомерендә беренче күрүе булса да, ул аны әллә каян таныды. «Снежная королева!» – дигән уй сызылып үтте кабат. Ханбикәләрдәй затлы иде ханым.
-
Тапшырылмаган имтихан Без еш кына: «Күргәннәрдән китап язырлык, кино төшерерлек», – дибез. Беркемнең дә язмышы ал да гөл түгел. Тик кайберәүләр, аның кире якларын оста итеп яшерә,
-
Гомернең ике яры Бездә бүген – дебют! Гөлнур Сафиуллинаның дебюты! Ниһаять!.. Аның хикәяләр яза башлавын бик көткән идек без. Хәер, Гөлнурның журналист язмалары ук чын хикәя итеп кабул ителә: йә елмаеп, йә күз яшьләрен тыярга тырышып укыйсың... Ә геройлары үзенә охшаган: тыйнак, акыллы, сизгер күңелле, серле... Кечкенә генә бер сүзе, карашы, хәрәкәте белән дөньяларны үзгәртә, гап-гади тормышны ямьгә төрә белгән... Менә шулай! Хикәяләрендә – фәлсәфә, хисләр, сизгер хатын-кыз йөрәге, тагын әллә ниләр – кыскасы, өр-яңа халәт!
-
Карындашым – көндәшем Язын чәчәк аткан алмагачның чәчәкләре ап-ак, бик матур. Ләкин нигә соң алмаларының тәме бертөрле түгел? Берсе баллы, ә икенчесе, карар күзгә матур булса да, эчендә – корт.
-
1 март 2021 - 23:59Без имениШаккаттым! Ничек инде, шулай яратышып, башкага чыгып була? Аның да яратуын белә торып? Андый ярату бар кешегә дә килми бит әле ул! Кем нәрсә әйтмәс... Сине яраткан кешегә чыгарга була, узеңнең куңелеңдә башка берәу булмаса. АнҖиңгәм: «Чибәр ирләр уртак булалар», – диде...
-
1 март 2021 - 21:30Без имениЭзме купме гомер калган, хоть шуны бергэ яшэсэлэр иде. Кемнэн куркасы? Безнен халык торле исэрлек ясый да, шул интегуне героизм итеп, кеше ни эйтер дип, хаман шул юлын дэвам итэ. Кинэштэн генэ дэ тормый. Мало ли кто что скажет, бэлки, теге жингиме, кемме апа да очраклы гына эйтеп куйган суз булгандыр ул чибэрлэр турында? Кешенен бит уз башы да бар, кинэш биргэн кеше гаепле тугел монда. Но шунысы ин кызганычы: хаман очрашмый, курешми яши бу хатын яраткан кешесе белэн, мэнге яшэргэ жыенган, диярсен. Элеге вакытта ул интегу нигэ, анламыйм.Җиңгәм: «Чибәр ирләр уртак булалар», – диде...
-
1 март 2021 - 17:44Без имениСез узегезне бик дорес тотасыз. Но мондый галэмэткэ чик куярга или башка отделга кучэргэ. Бары шул гына.Ирләр коллективында хатын-кызга кыенмы?
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.