«Мәңгелек ут»

Беренче мәхәббәт
Җыйнап сугыш серен,
Мәңгелек ут сөйли,
Сүзсез сөйли тарих ялкыны:
Исән калды микән,
Дөрләп янды микән
Ап-ак шәлен япкан яу кызы,
Алтын йолдыз таккан 
таң кызы?


Чәчләрдәге бәсләр,
Күзләрдәге яшьләр
Югалганнар, өмет өзмим мин.
Утлы юллар узган,
Таң нурыдай кызлар,
Яз җилләре иссә, түзмим мин,
Чәчәкләрдән сезне эзлим мин.


Мәңгелек ут дөрли.
Кояш җиргә сөйли.
Шаһит дөнья яман ярсулы.
Бәхет өмет иткән,
Туйлар вәгъдә иткән,

Хыялдагы туйны
                  күрми киткән –
Мәңгелек ут – җаннар ярсуы.



Ямьле май аеның беренче көнендә миңа 75 яшь тулды. Гомер юлымны барлыйм да үткән юлыма багам. Анда якты маяклар булып минем җырларым тезелеп киткән икән ләбаса. Дөрес, гомер җырлап кына узылмады. Әмма җырлар белән юандым мин. Үземне юатырга язган җырларым халкым йөрәгенә дә үтеп керә алды. Миннән еш кына, теге яки бу җырыңны язу өчен нәрсә сәбәп булды, дип сорыйлар. Чыннан да, бер сәбәпсез җил дә исми. Хатирәләремне кузгату өчен «Җыр дәфтәре»мне тәүге битеннән актара башлыйм әле.

Кешеләр йөрәгенә, бигрәк тә татар кешесе йөрәгенә юл яра торган җырларның моңлы, сагышлы булырга тиешлеген төшенгән идем инде мин. Сугыштан соңгы елларда «Сагыну», «Юксыну» кебек җырлар җырланды. Тормыш җай гына барганда сагышланмыйсың әле ул. Алай да җыр язып карарга теләк бар иде. Бу теләкне күрше генә яшәгән композитор Сара Садыйкова һәрдаим кымтырыклап торды. Минем әнием Нәфисә янына сирәк-мирәк чәй эчәргә кергәндә гел әйтә бу: «Мансур, минем яныма Гомәр килеп йөри, Сибгат килә. Нәби Дәүли керә. Бөтенесе җыр яздыралар. Син кермисең. Аның каруы, сезгә мин үзем кереп торам. Яз инде матур сүзләр, көен үзем иҗат итәрмен. Илһам яза башлагач килә ул. Менә син туган авылыңа кайт. Елгагыз булмаса, инешегез бардыр. Төшеп утыр күпер төбенә. Тыңла су агышын. Төне буе утыр. Иртәнгә, мөгаен, җыр туар».

Сара ханым кебек кешенең киңәшен ничек тыңламыйсың. Кайттым Яншыкка, төштем күпер төбенә. «Җил белән серләшкән каеннар», «ак шәлен ябынган шомыртлар» турындагы «Яшьлегем эзләре» җырының сүзләре шулай туды. Бирдем күпер астында туган шигырьне Сара ханымга. Бер атна, ике атна көтеп йөрим. Бер тапкыр хәтта туктатып сорадым да. Янәсе, җыр өлгердеме әле? «Өлгерде, өлгерде. Мендәр астында гына ята», – булды җавап. Бу аның җырны уемда йөртәм дигәне икән. Җыр Нәфисә Василова җырлавында юл ярды. Мәрхүм дустым Мөхәммәт Мәһдиев бу җырдан тәкатьсез була торган иде. Халык йөрәгеннән килгән авазларны табу шул була торгандыр инде ул.

Җыр язып караган бар хәзер. Инде «Хәзинә» (Г. Ахунов) романы буенча куелган спектакль өчен җыр кирәк булгач, кыюланып тотындым. Бу юлы «Туй күлмәге» җыры язылды. Көен Мәсгут Имашев язган бу җырны иң беренче булып Тинчурин театры артисткасы Ләлә Миңнуллина җырлаган иде. Люция Хәсәнова, Нәзифә Кадыйровалар аны бик теләп репертуарларына алдылар. Яшермим, халык та бик яратты.

Шуңа сөенәм – минем җырларны зур җырчылар җырладылар. Әйтик менә, көен Рим Хәсәнов язган «Әйләнеп кайтыгыз»ны иң беренче булып Хәйдәр Бигичев җырлады, Асаф Вәлиев популяр итте.
Сара Садыйкованың кулы җиңел булып чыкты. Минем иҗатны Сафьян Ибраһимов, Фәрит Хатипов, Зөфәр Хәйретдинов кебек композиторлар да күрә башладылар. Инде үзем дә җыр язарга гына торам. Берчак шулай спектакль өчен сугыш темасына җыр кирәк булды. Алындым мин моңа. Горький исемендәге парк каршындагы мәңгелек ут тирәсендә ике атналап йөрдем. Балачак хатирәләре уянды. Түшенә – берсе «Ленинград оборонасы өчен», икенчесе «Сталинград оборонасы өчен» дигән ике медаль тагып, 1945 елны – миңа биш яшь тулганда сугыштан кайтып кергән, берничә елдан, яраларыннан мантый алмыйча, бакыйлыкка күченгән әти искә төште. Ике иң каты сугышны кичкән булган икән ләбаса әти. Суслонгерын да санасаң...
Без аңардан җиде бала калдык.
Образ һаман тумый да тумый. Вариантлар бар – җыр юк!

Бервакыт театр белән Балык Бистәсе районының Котлы Бөкәш авылына барган идек. Мин Марганова Василиса Максимовналарга фатир төштем. Гаҗәеп чибәр, мөлаем апа иде ул. Кием шкафы ачылып киткәндә түше тулы медальле пинжәк күреп калдым. «Иреңнекеме?» – дип сорадым. «Юк, үземнеке!» – диде апам. Керәшен кызы Василиса 1940 елда Чистай медицина училищесын тәмамлаганнан соң, Актаныш районының Суыксу участок хастаханәсенә җибәрелгән. 18 яшендә сугышка алынган. Сугышчан юлын Орел өлкәсенең Здынка авылында торган эвако-госпитальдә башлаган кыз Җиңү көнен Польшада, Познань шәһәрендә каршылаган. Сугыштан соң Кызыл Йолдыз районының Биектау авылындагы балалар йортына килеп эшкә урнаша ул. Аннары Котлы Бөкәш хастаханәсендә эшли. Үзе кебек сугышлар кичкән Марганов Алексейга кияүгә чыгып, бер малай, бер кыз тәрбияләп үстерәләр. Кызлары Роза Алексеевна Вәлиева – педагогика фәннәре докторы, профессор, уллары Геннадий – инженер. Василиса Максимовна әле дә исән-сау. Кышын – Казанда, җәйләрен Котлы Бөкәштә яши.

Шул апаны күргәннән соң, сугыш юлында кичергәннәрен сөйләткәннән соң, нәрсә хакында язасымны тәгаен белә идем инде. Унсигез яшьтә ут эченә кереп исән калган, дүрт ел ут эчендә ир-ат арасында йөреп тә сафлыгын җуймаган татар кызын данларга тиеш мин! Сүзләрне гастрольдән кайтуга ук яздым да композитор Рәшит Гобәйдуллинга бирдем. «Мәңгелек ут» дигән бу җырны Вафирә Гыйззәтуллина тетрәнде-рерлек итеп башкарды. Сагындыра аның җырлавы. Кызганыч, хәзер аны сирәк яңгыраталар. Ә бит башка җырларым беренче җырлаучылар бакыйлыкка күчкәч тә югалып калмады. Әле берсе, әле икенчесе «әйләнеп кайта». Бөек Җиңү хөрмәтенә «Мәңгелек ут» та кабат дөрләп китмәсме дип өметләнәм. 

«Сөембикә», № 5, 2015.

Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз


Ошый
Поделиться:
Комментарийлар (0)
Cимвол калды:
Хәзер укыйлар
  • Дус кызымның ире икенче хатын алган  Дус кызыма шулчак әллә нәрсә булды, мышык-мышык елап җибәрде, керфекләренә яккан тушь җебеп, алсу бите буйлап акты. Мин Гөлчәчәкне тынычландырырдай кирәкле сүзләр таба алмадым, ни өчен сорау биргәнемә дә үкендем...
    7460
    1
    52
  • Хата Тормышта бер генә кеше дә хаталардан хали түгел. Без ясаган хаталар бер-берсеннән зурлыгы йә кечкенәлеге белән генә аерыладыр. Кечкенәләре шунда ук онытыладыр. Ә зурраклары, язмышыңны башка сукмактан алып кереп киткәннәре... Алары башка шул. Алары сине гомер буе озата бара...
    5008
    0
    35
  • Ләкләкләр Яз җиткән саен ләкләкләр кайтуын өзелеп көтә башлыйм. Бу кошлар кайткач җиһанга яңа тормыш иңә кебек. Мин өчен бик кадерле алар. Аларга кагылышлы үз тарихым бар. 
    1829
    0
    21
  • «Кичер мине, әни!» Ә менә бу – ул керәсе йорт, анда аны әнисе көтә. Унбиш ел көтә инде... Кичке эңгер-меңгер. Кәүсәриянең күзе ирексездән ике якты тәрәзәгә төште. Аларның берсендә бөкрәйгән хатын-кыз шәүләсе күренде. «Йә Хода! Ничек картайган!» Кызганудан Кәүсәриянең йөрәге чәнчеп алды...
    3773
    1
    20
Реклама
Соңгы комментарийлар
  • 23 март 2023 - 11:56
    Без имени
    Башта ул үзе генә булганда аңа игътибар күп булган, аннан сез кияүгә чыккансыз, игътибар кими төшкән, бала туган, тагын ныграк кимегән, аңа гына карап тору беткән. Ул бала гына икәнен онытып җибәргәнсез. Сезгә ул инде зур, үчтекиләргә кирәк түгел дип саный башлагансыз. Ә ул балада әкренләп әнә шул көнләшү дә, үпкәләү дә, үртәлү дә барлыкка килгән. Белмим, бу хәлне төзәтә алырсызмы.
    Ничек дуслаштырыйм?
  • 22 март 2023 - 10:47
    Без имени
    «Улымны узем генэ устердем» дигэн суздэн сон ук барысы да анлашылды. Киленне яратмавыгыз хэр суздэн «кычкырып» тора. Вот и гаеп эзлисез
    Оныгым минеке түгел...
  • 22 март 2023 - 09:46
    Без имени
    Менэ бу ирне жэллэп язгансыз, кешенен гаилэ тормышын белмичэ язып булмый бит, юньле ирдэн хатын китми, малаен курергэ тилмереп артыннан чабып йоргэнче, гаилэ бн яшэгэндэ кадерлэрен белеп яшэргэ булган дип тэ уйлап була, остендэге киемен утюклап кию кимэу кешенен узеннэн тора, аяксыз, кулсыз кеше тугел бит ул, утюклап кисен, хатын- кыз эш аты тугел бит ул, баласын карарга вакыты тисэ бик яхшы, ир- ат бала чага тугел, гаилэ коргач ул узе йорттагы ботен кеше очен жаваплы булырга тиеш, хатын жилкэсенэ менеп утырырга тиеш тугел!!
    Бер очрашу
  • 22 март 2023 - 14:07
    Без имени
    Улыгыз баланы яраткач, кысылмагыз. Безкапчыкта ятмый конечно. Ноикенче яктан, кешелэрбит детдомнан да алып устерэ
    Оныгым минеке түгел...
  • 23 март 2023 - 16:39
    Без имени
    Бу язманы бик дулкынланып,тетрэнеп укыдым,Аннан коментарийларны да укып чыктым,торле фикерлэр эйтелгэн,хэрберсе дэ дорестер дип уйлыйм.Куренекле шэхеслэрнен тормышын гади халык белми,курми бит,барысы да ал да гол кебек.Баксан, алай тугел икэн...Боек шэхеслэр бераз эгоистрак булалар шикелле,аларга кубрэк игьтибар кирэк,шуна курэ аларнын гаилэ тормышлары да ,яшэу рэвешлэре дэ бераз узгэрэк,ягьни каршылыклы,ямьсезлеклэр белэн чуарлана.Икенчедэн боек шэхес булыр очен узенне танытыр очен ботен гомеренне шул идеяга юнэлтергэ кирэк.Э ботенесенэ дэ житешер очен бик кочле рух,батырлык кирэктер дип саныйм мин.Андыйлар да бар сэнгать кешелэре арасында.Э шулай да Галимэ апаны актриса буларак бик яраттым,рольлэрен бик оста уйный иде.Э тормышына килгэндэ,нишлисен,беребез дэ эулия тугел,хэрбер кешенен дэ русча эйтмешли свои скелеты в шкафу
    Чибәрлек – матур кешенең сыңар канаты! 
Реклама
«Балалы Солянка» балалар музыкаль премиясе
«Татар гаиләсе / килен-кайнана» бәйгесе җиңүчеләрен котлау тантанасы
«Татар мамык шәле» бренды нәрсә ул?
«Татар гаиләсе / үрнәк алыгыз»
«Азат хатын» күргәзмәсе – Кабан күле буенда
«Сөембикә»нең яңа саны һәм... балчык
Әлфия Миңнуллина: «Әни Казанга яланаяклы кыз булып килгән иде, яланаяк мәңгелеккә китеп бара...»
Фарфор буенча рәссам Римма Газалиеваның шәхси күргәзмәсе
Укучыга таба яңа адым: «Сөембикә»нең февраль санын тәкъдим иттек 
Венера Ганиеваның ире, тавыш режиссеры Камил Фәйзрахмановны соңгы юлга озату