Сугыш елы баласы

Мин сугыш елы баласы. Ул еллар әле бүгенгедәй күз алдымда — үзәккә үткән вакыйгалар, хәлләр истән чыкмыйлар, җуелмыйлар, үлгәнче хәтердә сакланырлар.
 
1941 елда сугышка киткәндә әтиебезгә нибары 30 яшь иде, әни дүрт бала белән ялгызы калды. Абыйга — унбер, апага — сигез, миңа — биш, сеңлемә ике яшь.
Ул елларда күргән ачлык-ялангачлыкны әйтеп бетерә торган түгел. Дәү әни иске капчыкларны селте белән юып (селтене агач көленнән ясый иде, чөнки сабын юк), ак карда агач белән кыйнап, йомшартып, күлмәк итеп тегеп бирә иде. Тоз, шырпы, сабын — әҗәл даруы. Кемнең өенең торбасыннан төтен чыгуын иртә белән сагалап торабыз, чөнки тал кисәкләрен, саламны ягып җибәрү өчен, ялкын — күз кирәк. Ә сабынсыз интегүләр! Башлардагы чәчләр бетләп бетә. И, Ходаем, бу көннәрне тагын күрергә язмасын! Нигәдер колхозда башак җыярга ярамады, ай яктысында, яшерен, урманда, агач арасында, капчыкларыбызны калдырып, алга алъяпкыч бәйләп, башакны шунда җыеп, эзләп-эзләп капчыкка тутыра идек. Төнен, ка- ча-поса, сарай артларыннан өйгә кайтып керәбез. Исән-сау кайтып кергәч, дәү әни догасын укып, елап-елап ала иде. Бәрәңге, кәбестә җыелып беткәч тә калдыкларын җыю тыела. Совет хөкүмәте сугыш елы балаларын, бер-бер максат белән үтерергә уйладымы икән? Әле дә белеп бетерә алмыйм.

Хәзер мәктәптә сугыш темасына әсәрләр укыганда бу хәлләрне сөйләсәм, бугазыма төер җыела да күземнән яшь чыга, әйтәсе сүземне әйтә алмыйча туктап калам. Балалар тып-тын булып калалар, аларга минем сүзләрем бик нык тәэсир итә.

Әтидән кара кәгазь кыш көне килеп төште. Салкын гыйнвар ае иде. 1944 ел. Өй салкын, кием юк, азык юк, әни елый, без елыйбыз, күрше-күлән кереп юата...

Әти 1943 елның 24 декабререндө Житомир өлкәсенең Корнынский районында, Лучин авылында батырларча һәлак була һәм шул авылда җир куенына керә. Шулай итеп, Илне-Ватанны саклауда башын сала. Нигә безгә — сугыш елы балаларына дәүләт тарафыннан бер ярдәм юк икән? Без үлгәч кенә бу ярдәм турында уйлый башларлармы? Хәзерге вакытта сугыш елы балаларының күбесенә 70-75 яшь. Сугыштан исән-имин кайткан ирләрнең, аларның гаиләләре, балалары төрле ташламалардан файдаландылар—фатир, машиналар алдылар, хәзер дә файдаланалар. Алсыннар, көнләшеп әйтмим, тик безгә дә, сугыш елы балаларына да, берәр ташлама эшләсеннәр иде, югыйсә, бу сугышның бетүен якынайту өчен без дө бик күп эшләр башкардык бит. Колхозга иске капчыкларны ямаулар, төнлә авыл Советында кизү торулар, фронтка җибәрергә дип сарык йонын эрләп, чыра яктылыгында оекбаш, шарф, биялиләр бәйләүләр... Күпме изаландык, көч түктек, түздек, тырыштык. Хөкүмәт, сугыш елларында бала булсалар да, күп хезмәт куйганнарны бәяләргә тиеш бит. Безнең йөрәк әрнүләрен, сызлануларны, без үткәргән газапларның әҗерен кем түләп бетерер икән? Әнинең үлгәнче күзеннән яше кипмәде, колхозда өч-дүрт урында эшләп, әти үлгәнгә бер тиен пенсия алмыйча, 63 яшендә бөкрәйгән карчык булып якты дөньядан китте. Ул бер рәхәт күрмәде, урыны оҗмахта булсын. Җиде яшендә намазга басып, су белән ураза тотып, ачлы-туклы елларда да намазын калдырмады.