Алкалар

Казан татарларының зәркән сәнгате мәдәният тарихында якты эз калдырган, үзенчәлекле вакыйга буларак билгеле. Әкияти феникс кошы сыман көлдән яралып, унсигезенче гасыр ахырыннан егерменче гасыр башларына кадәр татарларның зәркән сәнгате яктырып-балкып ала. Әйтерсең лә, гасырларны тоташтыручы «вакыт чылбыры» хәрәкәткә килә — бай мираслы Идел буе Болгарстанының югары сәнгать һәм рухи куәткә ия милли бизәнү әйберләре янәшә яшәүче халыкларның сәнгате белән үрелә һәм гаҗәеп гүзәл, соклангыч комплекс туа.
Зәвык, нәфислеге белән бар дөньяны гаҗәпкә калдыра. Металл белән эшләүнең гадәти ысулларын саклап, филигрань техникасын — алтын-көмеш чыбыклардан үреп бизәнү әйберләре ясауны — тагын да камилләштереп, шул чор зәркәнчеләренең осталыгын күрсәтә торган үзенчәлекле, чын сәнгать әсәрләре дип бәяләнерлек алка-йөзекләр, беләзек-муенсалар эшләү киң тарала. Тикшеренүчеләр унтугызынчы гасырда эшләнгән югары сыйфатлы, карап торышка бер-берсенә охшаш ул әйберләрнең күпләп — серияләп эшләп чыгарылмавын, ә бәлки аерым авторлар — оста зәркәнче-рәссамнар тарафыннан берәмләп эшләнгән булырга тиешлеген гоманлыйлар. Осталар, ихтимал, читкә чыгып та эшләгәннәрдер. Ә буш вакытларында, заказлар булмаганда, җир эшкәртү белән дә шөгыльләнгәннәрдер. Бизәнү әйберләре, чагыштырмача, аз күләмдә генә ясалса да, озын гомерле булып чыкканнар. Чөнки һәр гаилә аларның кадерен белеп, кыйммәтле байлык итеп сакларга тырышкан. Буыннан-буынга мирас булып күчкәннәре дә байтак булган. Чөнки шәрык хатын-кызларын алкасыз, беләзек-йөзексез итеп күз алдына да китереп булмый. Һәркемдә, хәтта ярлырак гаиләләрдә дә көмеш алка, беләзек-йөзекләр кыз-кыркын, ханым-туташларның күңелен җылыта торган байлыкка әверелгән. Иң зәвыклы, купшы, нәфис бизәнү әйберләрен, билгеле инде, шәһәрдәге хәллерәк кешеләр ясаткан. Һәм ул әйберләр сәнгать әсәрләре буларак мәдәниятне баеткан. Гадәттә, бизәнү әйберләре көмештән коелган. Сирәк кенә алтын алка, балдаклар да ясаганнар. Алтын йөгертелгән көмеш бизәнү әйберләре дә киң таралган. Бакыр, җиз, аккургаш, мельхиор, никель кушылмаларыннан бизәнү әйберләре эшләү ул чакта кулланылмаган. Көмеш алка, йөзек, беләзек, муенсалар милли киемгә ямь, матурлык, миллилек өсти торган өстәмә, аның бер өлеше итеп кабул ителгән. Һәм менә шул хәл аларның язмышына да тәэсир итми калмаган. Кием фасоннары үзгәрү белән бизәнү әйберләре көнкүрештән төшеп калган. Аларга музей җыелмаларында гына саклану язмышы язган. Хәер, әбиләр сандыгын актарып караган яңа буыннар гаилә ядкаре булып иң төптә яткан кадерле, нәфис бизәнү әйберләренең матурлыгына еллар үткәч тә сокланадыр. Шунысын да әйтергә кирәк, аларны төрләргә бүлеп тикшерү эше җайга салынса да, семантикасы — кайсы әйбернең нинди мәгънәгә ия булуы — әле ныклап өйрәнелмәгән.
Бу санда Казан кремленең милли галереясында саклана торган, унтугызынчы гасыр казанышына әверелгән алкалар тәкъдим итәбез. Бу чор сәнгате кызыксындырса яки үзегездә шул заманнан калган әйберләр сакланган булса, безгә язуыгызны үтенәбез. Белгечләр сезгә җавап бирергә тырышачак. Ә мин исә Милли галерея хезмәткәрләренә кызыклы материал өчен зур рәхмәт белдерәм.

Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
Кар патшабикәсе Билгеләнгән вакытта кафеда иде инде кыз. Ишекне ачып керде дә, ярым буш залга күз йөртеп, үзенә кирәкле кешене эзләде. Гомерендә беренче күрүе булса да, ул аны әллә каян таныды. «Снежная королева!» – дигән уй сызылып үтте кабат. Ханбикәләрдәй затлы иде ханым.
-
Тапшырылмаган имтихан Без еш кына: «Күргәннәрдән китап язырлык, кино төшерерлек», – дибез. Беркемнең дә язмышы ал да гөл түгел. Тик кайберәүләр, аның кире якларын оста итеп яшерә,
-
Салават Илсөянең гомерен коткарып калган Җырчы Илсөя Бәдретдинова Салаватка: «Минем гомеремне коткарып калучым», – ди. Болай әйтүенең сәбәбе белән кызыксындык.
-
Гомернең ике яры Бездә бүген – дебют! Гөлнур Сафиуллинаның дебюты! Ниһаять!.. Аның хикәяләр яза башлавын бик көткән идек без. Хәер, Гөлнурның журналист язмалары ук чын хикәя итеп кабул ителә: йә елмаеп, йә күз яшьләрен тыярга тырышып укыйсың... Ә геройлары үзенә охшаган: тыйнак, акыллы, сизгер күңелле, серле... Кечкенә генә бер сүзе, карашы, хәрәкәте белән дөньяларны үзгәртә, гап-гади тормышны ямьгә төрә белгән... Менә шулай! Хикәяләрендә – фәлсәфә, хисләр, сизгер хатын-кыз йөрәге, тагын әллә ниләр – кыскасы, өр-яңа халәт!
Соңгы комментарийлар
-
25 февраль 2021 - 18:08Без имениУрыска кияъгщ чыкмаган инде ул , чыкса . ьщллщп тормас иде . Щнисе хат язган бит , алып кайтма авылга диеп . Димщк , рус егетенщ чыкмыйча , икенче берщъгщ , яратмаган кешесенщ чыккан кияъгщ дщ . Яратмаган кешесе булгач . улында яратмый инде , оныгында . Щ язылышы , чыннан да , килделе - киттеле . икенче тцрлерщк . матур итеп язарга була иде .Язмыш җиле
-
25 февраль 2021 - 05:31Без имениБик матур язылган. Нэжибэ апа шул. Э карт бик кызганыч. Ник балалары шулай михербансыз булган?!. Анлашылмый. Кузгэ яшьлэр килдеее.Тукталыш
-
24 февраль 2021 - 11:48Без имениХэзер шарлатаннар куп, элек настоящийлар булган«Фәрештәләр төшемдә дога өйрәтте»
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.