Африка кәләшләре

Киң дә соң бу дөнья!
Ай-һай, күпме илләр, күпме халыклар, исәбенә-санына чыгармын димә. Һәрберсенең үз тормыш ысуллары, үз гореф-гадәтләре. Мин, мәсәлән, үз гомеремдә 76 илдә булдым. Шуларның өчесе Африка континентына карый: Мисыр, Эфиопия, Сомали.Иң ошаганы Мисыр дисәм, һич тә хата җибәрмәм. Чөнки минем анда дүрт ел ярым вакытым узды. Ифрат үзенчәлекле ил. Якынлык шунда, Мисырда да ислам динен бездәге кебек тоталар. Өйләнешү, аерылышу йолалары да охшаш. Анда әле хәзер дә ата-ана фатихасы өстенлек итә. Егет белән кызның әти-әниләре үзара килешкәннән соң гына яшь гаилә барлыкка килә.
Ә менә мәгърип төркеменә кергән мәмләкәтләрдә (Алжир, Тунис, Марокко, Мавритания) чын-чыннан мөселман гадәтләре хөкем сөрә. Ерак Сахара чүле уртасында яшәгән Бербер кабиләләрендә ислам диненә кадәр булган мәҗүсилек (потка табыну) гадәтләре әле һаман да бетмәгән. Сомали белән Эфиопиядә дә шундый ук хәл.
...Әле дә хәтеремдә. Туган авылым Исергэп. Һәр көнне зур өянке янындагы утыргычта зурлар әңгәмә кора. Без авызыбызны ачып аларны тыңлыйбыз.
— Фашистлар Хәбәшстанны басып алганнар икән! — диде күпне белгән Алтын җизни.
— Гитлер иблисмени?
— Гитлердан башка да әшәке фашистлар бар, Хәбәшстанны Италия фашистларының башлыгы Муссолини басып алды, — диде ул.
— Мусулини... Мусулини, — диештеләр тыңлаучылар. — Алайса ул Хәбәшстанда ислам динен таптап юк итәр инде...
1967 елда, Мисырдагы илчелегебездә эшләгәндә, миңа Хәбәшстанда (Эфиопия) булырга туры килгән иде. СССРның мелиорация һәм су хуҗалыгы министры белән мине 3 көнгә бу илнең башкаласы Аддис-Абебага җибәрделәр. Анда халык асылда
ислам динен тота. Иң югары элита итальянча сөйләшә. Руханилар һәм интеллигенция — гарәпчә, ә урта һәм түбән катламнар — суахили һәм амхор телендә аңлашалар. Инде әйткәнемчә, мәҗүсилекнең дә тамырлары нык. Әйтик, кияүгә чыга торган кызлар алдан ук зиннәтле кием-салым һәм бизәнү әйберләре хәзерлиләр. Алтын-көмештән ясалган ювелир бизәнү әйберләре асылда буыннан-буынга килә. Туйда кәләш шуларны файдалана.
Мөселман кабиләләрендә кияү өйләнгәнче кәләшенең тулы йөзен күрә алмый. Рәхим итеп күзләренә, керфекләренә, кашларына карап соклан. Ә йөзенә нәфесеңне сузма. Сүз кушканда да саклык сорала, әңгәмәң 5-6 җөмләдән артмаска тиеш.
Менә кәләшнең күренергә яраган җирләре. (1 нче рәсем.)
Кияү кәләшенең йөзен зөфаф киче алдыннан гына ачып карый.
Сез шул истәлекле вакыйганың шаһиты буласыз... (2 нче рәсем.)
Зөфаф киче алдыннан кәләшнең иң яраткан, иң ышанычлы, иң акыллы һәм иң тәҗрибәле апасы (мәсәлән, анасының туган апасы) кызга ничек беренче төн уздыру турында тәфсилләп сөйли, киңәшләрен бирә. Әгәр кияү белән кәләш каршы килмәсә, ул төнне аларның ятагы астында үткәрә. Гадәттә, каршы булмыйлар...
Кагыйдә буларак, Хәбәшстанда бик күп хатын-кызларның аяк-куллары татуировка белән бизәлә. Бу бизәк кенә түгел, чын мәгънәсендә мәгълүмат чыганагы. Татуировкага карап кызның кайсы өлкәдән, нинди кабиләдән икәнен, динен, яшен, кияүдә элек булганмы-юкмы, балалымы икәнен һәм тагын күп кенә мәгълүмат алырга мөмкин...
Көньяк Хәбәшстандагы бер кабилә кызының татуировкалары. (3 нче рәсем.)
Монда туйлар шаулап-гөрләп, бөтен кабилә кешеләре катнашында уза. Борынгы җырлар җырлана, такмаклар әйтелә, музыка уйный. (4 нче рәсем.)
Көньяк Хәбәшстанда кияүгә чыгарга җыенган кызның туй алдыннан кигән киемнәре, бизәкләре... (5 нче рәсем.)
Көнчыгыш Хәбәшстанда кияүгә чыгарга җыенган кәләшнең киемнәре, бизәкләре... (6 нчы рәсем).
Шулай, иле башканың — фигыле башка.
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
Ник ашыктың? Иртән йокылы-уяулы яткан вакытта, башыма шушы шигъри юллар килде. Исемнән чыгудан куркып, күзләремне дә ачмыйча, диван култыксасына үрелдем. Шагыйрә дустымның бүләк иткән китабы янында гына телефоным ятарга тиеш.
-
Җандагы төер Мәрйәм кебек быел зарыгып кыш килгәнен көткән кеше бар микән? Юктыр!
-
Ирем ярым түгел... Ашыгып кияүгә чыкканыма иманым камил иде. Иремә барысын да әйтәм дә, аерылам...
-
Ирем гомер буе, «кыз түгел идең», диде Минем бу хакта берәүгә дә сөйләгәнем юк. Язганнарымны укыгач, нигә сөйләмәгәнемне аңларсыз да. Кеше белән бүлешеп була торган хәлмени?
Соңгы комментарийлар
-
24 гыйнвар 2021 - 21:58Без имениКачыгыз пока сон тугел! Игелек курсэтмэячэк андый таш йорэкле кеше.Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
24 гыйнвар 2021 - 22:12Без имениСина нэрсэгэ ул.баланны алыштырма.рэхэтлэнеп Балан белэн Тор.ил бетмэсэ Ир бетми.Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
25 гыйнвар 2021 - 07:28Без имениМин баламны иргэ алмаштырмас идем. Бала бит ул Аллаhа тагэлэнен ииин зур бул. Балбагерь ите!Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
25 гыйнвар 2021 - 07:50Без имениУзегез эйтеп торасыз -уенчык тугел бит ул ташлап калдырырга дип. Баоагызны ташлап китеп, гомергэ укенерсез. Рэнжетмэгез сабыйны. Э бу иргэ килгэндэ-ойлэнмэс борын эти-энисе сузен сойли, уз фикере булырга тиеш бит инде. Ташлагыз аны. Э насыйп ярыгыз очрар.Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
25 гыйнвар 2021 - 09:42Без имениБергэ тора башлауга ул сине балан белэн аралаштыртмаячак. Уз фикере булмаган кеше тормыш итэргэдэ яраксыз ул....Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.