Төшерткәнче, саклану хәерле...

«Хөрмәтле редакция! Без — яңа гына өйләнешкән пар. Икебез дә институтта укыйбыз. Шуңа безгә бала табарга иртәрәк әле. Саклану чараларының кайберләре сәламәтлеккә зур зыян китерә дип сөйлиләр. Аларның кайсысы әйбәтрәк соң? Айсылу. Казан.»
Бала табу яшендәге (репродуктив чор) хатын-кызларыбызны уртак борчыган әлеге сорауга Татарстан Сәламәтек саклау министрлыгының гинекология буенча баш белгече, акушер-гинеколог Наилә Гайнанова җавап бирә.
– Кызганычка каршы, гаиләне планлаштыру мәсьәләсендә безгә әле белем җитеп бетми. Мәгълүматларга караганда, илдә бала тууга караганда, аны төшертүләр күбрәк: мисалга, 100 гә – 107. Ә алга киткән илләрдә бу күрсәткеч 100 гә – 15. Уйланырлык, шулаймы?!
Балага узмау өчен кулланыла торган гормональ препаратлар бихисап: гормоннар канга таблетка аша да, ампула белән дә (уколны 45-70 көнгә бер мәртәбә ясыйлар), тире астына кертелә торган имплантлар (35 кә 2,5 миллиметрлы сыгылмалы капсула) аша да күчә. Аларны шулай ук гормоннарның төренә һәм катнашмасына карап та аералар. Хатын-кызның җенес функциясенә эстроген, гестаген, фоллитропин һәм лютропин ише гормоннар аеруча зур йогынты ясый. Составына карап, гормонлы дарулар катнаш һәм катнаш булмаган төркемгә (яисә фазага) бүленә. Аның бер фазалысы – катнаш дигәнендә эстроген да, гестаген да бар. Бу контрацептив элек-электән могҗиза-дару дип йөртелгән. Бер таблетка эчтең, йөклелектән котылдың, янәсе. Әмма ул дару катнашмасында гормоннар микъдары бик зур. Чагыштыру өчен: хәзер шул күләмдәге дозаны хатын-кыз ел дәвамында – гормональ контрацептивлардан берөзлексез файдаланганда ала. Бер фазалы шушы препаратны 21 көн эчәсе, шул чорда организмга билгеле бер күләмдә эстроген һәм гестаген кереп тора. Кандагы гормональ үзгәрешләрне нәкъ менә шулар көйләп-җайлап тора да инде. Читтән кергән гормоннар овуляцияне (өлгергән аналык күзәнәгенең күкәйлектән чыгуы) тыеп торгач, йөккә калмыйсың. Хәтта аналык көпшәсенә йөзләрчә сперматозоидлар эләксә дә...
Ике фазалы препаратлар составында да эстроген белән гестаген бар. Ләкин ул, бер фазалысыннан аермалы буларак, ике төрле төстә. Бер төслесен – циклның беренче яртысында, ә икенчесен икенче яртысында эчәсе. Таблетканың икенче төстәгесендә гестагеннар, беренчесендәгегә караганда, күбрәк. Шунысын әйтергә тиешмен: ике фазалы таблеткалар бер фазалыдан күпкә өстен.
Өч фазалы препаратларның составы да ике төр гормоннан гыйбарәт. Ул өч төрле төстәге таблеткада чыгарыла. Аның башта бер төстәгесен, аннары икенче һәм өченче төстәгеләрен эчәләр. Гормоннар микъдары шулай ук төрлечә һәм шуңа да организмдагы физиологик үзгәрешләрне имитацияләү уңышлы бара.
Катнаш булмаган гормональ контрацептивларда гестагеннан башкасы (эстроген) юк. Ул шуның белән әйбәт тә. Чөнки эстрогенның сәламәтлеккә зыян китерә торган ягы да бар. Өстәмә тәэсире булды исә, шундук табибка мөрәҗәгать итегез. Ул сезгә эстрогенсыз препарат билгеләр. Гормональ контрацепция ысулын йөклелекне булдырмый калу максатында гына түгел, ә бәлки, дәвалау өчен дә, мисалга, күрем циклы бозылганда яисә организмда җенес гормоннары синтезы җитәрлек булмаганда билгелиләр. Шулай да, иң отышлысы, иң нәтиҗәлесе – өч фазалы таблетка: Трирегол, Тризистон, Триквилар. Дару сатып алганда, аның составына – аеруча эстрогенга игътибар итегез. (Ул бер таблеткада 30–35 мкг тирәсе булырга тиеш).
Катнаш булмаган таблеткалардан – мини-пили, имплантацион контрацептивлардан – норплант, НовоРинг (боҗра) тәкъдим итәр идем. НовоРинг аналык җиңсәсенә дүрт атнага бер мәртәбә куела. Өч атнадан ул алына һәм бер атналап вакыт үткәннән соң, аның яңасы (бер үк көндә – иң яхшысы циклның беренче көнендә һәм бер үк сәгатьтә) кертелә. Кайчак циклның 2-5 нче көнендә дә куялар. Хәзер яшьләр, авырга узмас өчен Постинор дип аталган препарат куллана башлады. Тик ул бары очраклы йөклелекне (мәсәлән, көчләүгә дучар ителгәннән соң) төшертү өчен генә уңайлы. Мин аны башка вакытта эчмәскә киңәш итәр идем. Ни өчен дигәндә, Постинорны даими кулланган яшьләр әни булу бәхетеннән мәхрүм калырга, төрле хатын-кыз чирләре (полип, эндометриоз, үт куыгы, сөт бизләре ялкынсынуы...) белән авырырга мөмкин.
Моннан тыш, еш кына аналык эченә спираль кую тәҗрибәсе дә кулланыла. Спиральнең күбесе кургашын һәм көмештән тора. Ә бу ялкынсынуларга каршы бик тә үтемле чара. Ул 3-5 елга – күрем башланганның 3-4 нче көнендә куела. Балага узасың килсә, алдырасың гына. Әмма аны озак еллар дәвамында куллану сәламәтлеккә зыян салырга, бала таба алмау проблемасы китереп чыгарырга мөмкин. Өстенлеге шунда ки, спираль белән йөккә калмыйсың, ул көндәлек тикшереп торуны таләп итми. Дөрес, бу препаратның уңайсыз яклары да бар, әлбәттә. Беренчедән, спиральне хастаханәдә куйдырырга кирәк. Икенчедән, күрем вакытында көчле авыртулар булуы, кайчак бүлендек килүе ихтимал. Инде дә килеп, аналыктан тыш йөклелек куркынычы, аналыкта эндометрий чире китереп чыгаруы бар. Җенес юлыннан канлы бүлендек килеп торган, оча сөягендә ялкынсыну күзәтелгән, фибромиома булган хатын-кызга спираль кую ярамый.
Өстен яклары
Беренчедән, гормональ контрацепция кабул иткән хатын-кызның 92–99,7 проценты балага узмый. Бу – бик әйбәт күрсәткеч. Чагыштыру өчен: презерватив кулланганда бу күрсәткеч – 85 процент, календарь ысулы белән 75 процент тирәсе. Аннары аның сәламәтлеккә файдалы яклары да байтак: гормональ контрацепция аналыкта һәм эндометрийда (аналыкның эчке тышчасында) яман шеш авыруын кисәтә. Аның тәэсире бу даруны эчми башлаганнан соң унбиш ел үткәч тә югалмый. Ул шулай ук киста барлыкка килүне яки күкәйлектә киста үсүне, тимер кытлыгы тудыручы анамнезны кисәтергә дә мөмкин. Ул күрем вакытындагы чирләрне киметә, күрем циклын көйләп тора, йөзгә һәм тәнгә төк чыгудан саклый.
Икенчедән, әйткәнемчә, бу даруны куллану бик уңай. Контрацептивның җенси тормышка тәэсир итмәвен дә искәртик. Аннары, дару эчүне кайчан телисең, шунда туктатырга була.
Кемгә ярамый?
Йөкле хатын-кызга; алты айгача булган бала имезүчегә; өч атнадан баласын ясалма тукландыра башлаган әнигә; 35 яшьтән узган тәмәке тартучы һәм бавырында цирроз яисә йогышлы шеш (гепатит, бавыр рагы), кан басымы югары яки төшенке, егерме ел дәвамында шикәр диабеты булган ханымнарга... Моның ише саклану чарасы сөт бизләре рагы, баш авыртулар белән җәфаланучыларга, операция кичергән йөрәк авырулы кешеләргә дә ярамый.
Әгәр дә даруның килешмәвен күрсәтә торган бер генә билге табылса да, контрацепциянең башка гормональ булмаган ысулларыннан файдаланырга киңәш итәр идем. Нинди препарат кирәклеген бары табиб кына әйтә ала.
Исегездә тотыгыз: гормональ препаратлар һәркемгә индивидуаль билгеләнә. Әйтик, миңа яраганы сиңа ярамавы ихтимал. Биредә барысы да исәпкә алына: организмның үзенчәлеге, кичерелгән операцияләр, төрле авырулар... Табиблар, мондый даруны билгеләгәндә, хәтта хатын-кызның гәүдә торышына да игътибар итәләр: таза гәүдәлегә – ул бер төрле, ябыгына – икенче төрле. Шуңа күрә контрацептивларны сайлаганда аеруча сак булыгыз!
фото: http://pixabay.com
Бала табу яшендәге (репродуктив чор) хатын-кызларыбызны уртак борчыган әлеге сорауга Татарстан Сәламәтек саклау министрлыгының гинекология буенча баш белгече, акушер-гинеколог Наилә Гайнанова җавап бирә.
– Кызганычка каршы, гаиләне планлаштыру мәсьәләсендә безгә әле белем җитеп бетми. Мәгълүматларга караганда, илдә бала тууга караганда, аны төшертүләр күбрәк: мисалга, 100 гә – 107. Ә алга киткән илләрдә бу күрсәткеч 100 гә – 15. Уйланырлык, шулаймы?!
Балага узмау өчен кулланыла торган гормональ препаратлар бихисап: гормоннар канга таблетка аша да, ампула белән дә (уколны 45-70 көнгә бер мәртәбә ясыйлар), тире астына кертелә торган имплантлар (35 кә 2,5 миллиметрлы сыгылмалы капсула) аша да күчә. Аларны шулай ук гормоннарның төренә һәм катнашмасына карап та аералар. Хатын-кызның җенес функциясенә эстроген, гестаген, фоллитропин һәм лютропин ише гормоннар аеруча зур йогынты ясый. Составына карап, гормонлы дарулар катнаш һәм катнаш булмаган төркемгә (яисә фазага) бүленә. Аның бер фазалысы – катнаш дигәнендә эстроген да, гестаген да бар. Бу контрацептив элек-электән могҗиза-дару дип йөртелгән. Бер таблетка эчтең, йөклелектән котылдың, янәсе. Әмма ул дару катнашмасында гормоннар микъдары бик зур. Чагыштыру өчен: хәзер шул күләмдәге дозаны хатын-кыз ел дәвамында – гормональ контрацептивлардан берөзлексез файдаланганда ала. Бер фазалы шушы препаратны 21 көн эчәсе, шул чорда организмга билгеле бер күләмдә эстроген һәм гестаген кереп тора. Кандагы гормональ үзгәрешләрне нәкъ менә шулар көйләп-җайлап тора да инде. Читтән кергән гормоннар овуляцияне (өлгергән аналык күзәнәгенең күкәйлектән чыгуы) тыеп торгач, йөккә калмыйсың. Хәтта аналык көпшәсенә йөзләрчә сперматозоидлар эләксә дә...
Ике фазалы препаратлар составында да эстроген белән гестаген бар. Ләкин ул, бер фазалысыннан аермалы буларак, ике төрле төстә. Бер төслесен – циклның беренче яртысында, ә икенчесен икенче яртысында эчәсе. Таблетканың икенче төстәгесендә гестагеннар, беренчесендәгегә караганда, күбрәк. Шунысын әйтергә тиешмен: ике фазалы таблеткалар бер фазалыдан күпкә өстен.
Өч фазалы препаратларның составы да ике төр гормоннан гыйбарәт. Ул өч төрле төстәге таблеткада чыгарыла. Аның башта бер төстәгесен, аннары икенче һәм өченче төстәгеләрен эчәләр. Гормоннар микъдары шулай ук төрлечә һәм шуңа да организмдагы физиологик үзгәрешләрне имитацияләү уңышлы бара.
Катнаш булмаган гормональ контрацептивларда гестагеннан башкасы (эстроген) юк. Ул шуның белән әйбәт тә. Чөнки эстрогенның сәламәтлеккә зыян китерә торган ягы да бар. Өстәмә тәэсире булды исә, шундук табибка мөрәҗәгать итегез. Ул сезгә эстрогенсыз препарат билгеләр. Гормональ контрацепция ысулын йөклелекне булдырмый калу максатында гына түгел, ә бәлки, дәвалау өчен дә, мисалга, күрем циклы бозылганда яисә организмда җенес гормоннары синтезы җитәрлек булмаганда билгелиләр. Шулай да, иң отышлысы, иң нәтиҗәлесе – өч фазалы таблетка: Трирегол, Тризистон, Триквилар. Дару сатып алганда, аның составына – аеруча эстрогенга игътибар итегез. (Ул бер таблеткада 30–35 мкг тирәсе булырга тиеш).
Катнаш булмаган таблеткалардан – мини-пили, имплантацион контрацептивлардан – норплант, НовоРинг (боҗра) тәкъдим итәр идем. НовоРинг аналык җиңсәсенә дүрт атнага бер мәртәбә куела. Өч атнадан ул алына һәм бер атналап вакыт үткәннән соң, аның яңасы (бер үк көндә – иң яхшысы циклның беренче көнендә һәм бер үк сәгатьтә) кертелә. Кайчак циклның 2-5 нче көнендә дә куялар. Хәзер яшьләр, авырга узмас өчен Постинор дип аталган препарат куллана башлады. Тик ул бары очраклы йөклелекне (мәсәлән, көчләүгә дучар ителгәннән соң) төшертү өчен генә уңайлы. Мин аны башка вакытта эчмәскә киңәш итәр идем. Ни өчен дигәндә, Постинорны даими кулланган яшьләр әни булу бәхетеннән мәхрүм калырга, төрле хатын-кыз чирләре (полип, эндометриоз, үт куыгы, сөт бизләре ялкынсынуы...) белән авырырга мөмкин.
Моннан тыш, еш кына аналык эченә спираль кую тәҗрибәсе дә кулланыла. Спиральнең күбесе кургашын һәм көмештән тора. Ә бу ялкынсынуларга каршы бик тә үтемле чара. Ул 3-5 елга – күрем башланганның 3-4 нче көнендә куела. Балага узасың килсә, алдырасың гына. Әмма аны озак еллар дәвамында куллану сәламәтлеккә зыян салырга, бала таба алмау проблемасы китереп чыгарырга мөмкин. Өстенлеге шунда ки, спираль белән йөккә калмыйсың, ул көндәлек тикшереп торуны таләп итми. Дөрес, бу препаратның уңайсыз яклары да бар, әлбәттә. Беренчедән, спиральне хастаханәдә куйдырырга кирәк. Икенчедән, күрем вакытында көчле авыртулар булуы, кайчак бүлендек килүе ихтимал. Инде дә килеп, аналыктан тыш йөклелек куркынычы, аналыкта эндометрий чире китереп чыгаруы бар. Җенес юлыннан канлы бүлендек килеп торган, оча сөягендә ялкынсыну күзәтелгән, фибромиома булган хатын-кызга спираль кую ярамый.
Өстен яклары
Беренчедән, гормональ контрацепция кабул иткән хатын-кызның 92–99,7 проценты балага узмый. Бу – бик әйбәт күрсәткеч. Чагыштыру өчен: презерватив кулланганда бу күрсәткеч – 85 процент, календарь ысулы белән 75 процент тирәсе. Аннары аның сәламәтлеккә файдалы яклары да байтак: гормональ контрацепция аналыкта һәм эндометрийда (аналыкның эчке тышчасында) яман шеш авыруын кисәтә. Аның тәэсире бу даруны эчми башлаганнан соң унбиш ел үткәч тә югалмый. Ул шулай ук киста барлыкка килүне яки күкәйлектә киста үсүне, тимер кытлыгы тудыручы анамнезны кисәтергә дә мөмкин. Ул күрем вакытындагы чирләрне киметә, күрем циклын көйләп тора, йөзгә һәм тәнгә төк чыгудан саклый.
Икенчедән, әйткәнемчә, бу даруны куллану бик уңай. Контрацептивның җенси тормышка тәэсир итмәвен дә искәртик. Аннары, дару эчүне кайчан телисең, шунда туктатырга була.
Кемгә ярамый?
Йөкле хатын-кызга; алты айгача булган бала имезүчегә; өч атнадан баласын ясалма тукландыра башлаган әнигә; 35 яшьтән узган тәмәке тартучы һәм бавырында цирроз яисә йогышлы шеш (гепатит, бавыр рагы), кан басымы югары яки төшенке, егерме ел дәвамында шикәр диабеты булган ханымнарга... Моның ише саклану чарасы сөт бизләре рагы, баш авыртулар белән җәфаланучыларга, операция кичергән йөрәк авырулы кешеләргә дә ярамый.
Әгәр дә даруның килешмәвен күрсәтә торган бер генә билге табылса да, контрацепциянең башка гормональ булмаган ысулларыннан файдаланырга киңәш итәр идем. Нинди препарат кирәклеген бары табиб кына әйтә ала.
Исегездә тотыгыз: гормональ препаратлар һәркемгә индивидуаль билгеләнә. Әйтик, миңа яраганы сиңа ярамавы ихтимал. Биредә барысы да исәпкә алына: организмның үзенчәлеге, кичерелгән операцияләр, төрле авырулар... Табиблар, мондый даруны билгеләгәндә, хәтта хатын-кызның гәүдә торышына да игътибар итәләр: таза гәүдәлегә – ул бер төрле, ябыгына – икенче төрле. Шуңа күрә контрацептивларны сайлаганда аеруча сак булыгыз!
фото: http://pixabay.com
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
«Рәнҗемә миңа, кызым...» Ул аның каберенә еллар үткәч кенә кайта алды. Юк, еракта – диңгез-океаннар артында яшәгәнгә түгел, күңеле тартмаганга...
-
«Төшләремдә ак күлмәктән син...» – «Шевроле круз» машинасында йөри торган малаегыз бармы? – дип сорыйлар Иршат абыйдан. – Әйе. – Авария булган, килегез... Өс-башларына нәрсә туры килә, шуны киеп, кайнанасы Галиябану апага берни әйтмичә өйдән атылып чыгып китәләр...
-
Алсу тәрәзә Хикәя
-
Кыска буйлы зур бәхет Бар яктан да килгән Миләүшәгә башка егет табылмады микән дип, шаккаттым, дөресен генә әйткәндә. Авылда өрлек кадәрле менә дигән ничә егет бар, ә аның артыннан кайсыдыр бер авылдан шушы кечкенә генә егет йөреп маташа.
-
Үләнче Рушания ханым Минсәгыйрованы үзе яшәгән Спас районының Болгар шәһәрендә генә түгел, инде бөтен республикада үләнче дип беләләр
Соңгы комментарийлар
-
26 гыйнвар 2023 - 11:48Без имениРэхмэт сезгэ! Елый елый укыдым. Кире кайтмыйлар шул. Исэн чагында кадерен белеп бетереп булмады.Синсез рәхәт түгел, әни...
-
26 гыйнвар 2023 - 17:37Без имениТанышым икенче баласын 40 тирэсендэ тапты. Тоже 1 яичнигы гына. Шатланып, яратып устерэлэр. Эгэр таба алсагыз табыгыз, баласы кеше чын яратуны белми дип уйлыйм.Бала кирәкме миңа?
-
26 гыйнвар 2023 - 19:34Без имениБик тә фәһемле,күңелләрне нечкәртерлек шигырьләрегез өчен сезгә зур рәхмәт.Иҗат чишмәгез саекмасын,киресенчә,язгы ташкыннардай ургылсынҖанымның бураннары
-
25 гыйнвар 2023 - 10:45Без имениБалалар - ул яратып туймаслык Ходай бүләкләре, Аларның йомшак нәни куллары, матур елмаюлары, "әни, мин сине яратам" диюләре дә күңелгә әйтеп бетергесез рәхәтлек бирә бит, тормышка ямь өсти. Табыгыз бер бала, үзегезгә иптәш булыр, әти-әниегезнең ялгышларын кабатламыйча үстерегез, үзегезне шушы бәхеттән мәхрүм итмәгез.Бала кирәкме миңа?
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.