Төшерткәнче, саклану хәерле...

«Хөрмәтле редакция! Без — яңа гына өйләнешкән пар. Икебез дә институтта укыйбыз. Шуңа безгә бала табарга иртәрәк әле. Саклану чараларының кайберләре сәламәтлеккә зур зыян китерә дип сөйлиләр. Аларның кайсысы әйбәтрәк соң? Айсылу. Казан.»
Бала табу яшендәге (репродуктив чор) хатын-кызларыбызны уртак борчыган әлеге сорауга Татарстан Сәламәтек саклау министрлыгының гинекология буенча баш белгече, акушер-гинеколог Наилә Гайнанова җавап бирә.
– Кызганычка каршы, гаиләне планлаштыру мәсьәләсендә безгә әле белем җитеп бетми. Мәгълүматларга караганда, илдә бала тууга караганда, аны төшертүләр күбрәк: мисалга, 100 гә – 107. Ә алга киткән илләрдә бу күрсәткеч 100 гә – 15. Уйланырлык, шулаймы?!
Балага узмау өчен кулланыла торган гормональ препаратлар бихисап: гормоннар канга таблетка аша да, ампула белән дә (уколны 45-70 көнгә бер мәртәбә ясыйлар), тире астына кертелә торган имплантлар (35 кә 2,5 миллиметрлы сыгылмалы капсула) аша да күчә. Аларны шулай ук гормоннарның төренә һәм катнашмасына карап та аералар. Хатын-кызның җенес функциясенә эстроген, гестаген, фоллитропин һәм лютропин ише гормоннар аеруча зур йогынты ясый. Составына карап, гормонлы дарулар катнаш һәм катнаш булмаган төркемгә (яисә фазага) бүленә. Аның бер фазалысы – катнаш дигәнендә эстроген да, гестаген да бар. Бу контрацептив элек-электән могҗиза-дару дип йөртелгән. Бер таблетка эчтең, йөклелектән котылдың, янәсе. Әмма ул дару катнашмасында гормоннар микъдары бик зур. Чагыштыру өчен: хәзер шул күләмдәге дозаны хатын-кыз ел дәвамында – гормональ контрацептивлардан берөзлексез файдаланганда ала. Бер фазалы шушы препаратны 21 көн эчәсе, шул чорда организмга билгеле бер күләмдә эстроген һәм гестаген кереп тора. Кандагы гормональ үзгәрешләрне нәкъ менә шулар көйләп-җайлап тора да инде. Читтән кергән гормоннар овуляцияне (өлгергән аналык күзәнәгенең күкәйлектән чыгуы) тыеп торгач, йөккә калмыйсың. Хәтта аналык көпшәсенә йөзләрчә сперматозоидлар эләксә дә...
Ике фазалы препаратлар составында да эстроген белән гестаген бар. Ләкин ул, бер фазалысыннан аермалы буларак, ике төрле төстә. Бер төслесен – циклның беренче яртысында, ә икенчесен икенче яртысында эчәсе. Таблетканың икенче төстәгесендә гестагеннар, беренчесендәгегә караганда, күбрәк. Шунысын әйтергә тиешмен: ике фазалы таблеткалар бер фазалыдан күпкә өстен.
Өч фазалы препаратларның составы да ике төр гормоннан гыйбарәт. Ул өч төрле төстәге таблеткада чыгарыла. Аның башта бер төстәгесен, аннары икенче һәм өченче төстәгеләрен эчәләр. Гормоннар микъдары шулай ук төрлечә һәм шуңа да организмдагы физиологик үзгәрешләрне имитацияләү уңышлы бара.
Катнаш булмаган гормональ контрацептивларда гестагеннан башкасы (эстроген) юк. Ул шуның белән әйбәт тә. Чөнки эстрогенның сәламәтлеккә зыян китерә торган ягы да бар. Өстәмә тәэсире булды исә, шундук табибка мөрәҗәгать итегез. Ул сезгә эстрогенсыз препарат билгеләр. Гормональ контрацепция ысулын йөклелекне булдырмый калу максатында гына түгел, ә бәлки, дәвалау өчен дә, мисалга, күрем циклы бозылганда яисә организмда җенес гормоннары синтезы җитәрлек булмаганда билгелиләр. Шулай да, иң отышлысы, иң нәтиҗәлесе – өч фазалы таблетка: Трирегол, Тризистон, Триквилар. Дару сатып алганда, аның составына – аеруча эстрогенга игътибар итегез. (Ул бер таблеткада 30–35 мкг тирәсе булырга тиеш).
Катнаш булмаган таблеткалардан – мини-пили, имплантацион контрацептивлардан – норплант, НовоРинг (боҗра) тәкъдим итәр идем. НовоРинг аналык җиңсәсенә дүрт атнага бер мәртәбә куела. Өч атнадан ул алына һәм бер атналап вакыт үткәннән соң, аның яңасы (бер үк көндә – иң яхшысы циклның беренче көнендә һәм бер үк сәгатьтә) кертелә. Кайчак циклның 2-5 нче көнендә дә куялар. Хәзер яшьләр, авырга узмас өчен Постинор дип аталган препарат куллана башлады. Тик ул бары очраклы йөклелекне (мәсәлән, көчләүгә дучар ителгәннән соң) төшертү өчен генә уңайлы. Мин аны башка вакытта эчмәскә киңәш итәр идем. Ни өчен дигәндә, Постинорны даими кулланган яшьләр әни булу бәхетеннән мәхрүм калырга, төрле хатын-кыз чирләре (полип, эндометриоз, үт куыгы, сөт бизләре ялкынсынуы...) белән авырырга мөмкин.
Моннан тыш, еш кына аналык эченә спираль кую тәҗрибәсе дә кулланыла. Спиральнең күбесе кургашын һәм көмештән тора. Ә бу ялкынсынуларга каршы бик тә үтемле чара. Ул 3-5 елга – күрем башланганның 3-4 нче көнендә куела. Балага узасың килсә, алдырасың гына. Әмма аны озак еллар дәвамында куллану сәламәтлеккә зыян салырга, бала таба алмау проблемасы китереп чыгарырга мөмкин. Өстенлеге шунда ки, спираль белән йөккә калмыйсың, ул көндәлек тикшереп торуны таләп итми. Дөрес, бу препаратның уңайсыз яклары да бар, әлбәттә. Беренчедән, спиральне хастаханәдә куйдырырга кирәк. Икенчедән, күрем вакытында көчле авыртулар булуы, кайчак бүлендек килүе ихтимал. Инде дә килеп, аналыктан тыш йөклелек куркынычы, аналыкта эндометрий чире китереп чыгаруы бар. Җенес юлыннан канлы бүлендек килеп торган, оча сөягендә ялкынсыну күзәтелгән, фибромиома булган хатын-кызга спираль кую ярамый.
Өстен яклары
Беренчедән, гормональ контрацепция кабул иткән хатын-кызның 92–99,7 проценты балага узмый. Бу – бик әйбәт күрсәткеч. Чагыштыру өчен: презерватив кулланганда бу күрсәткеч – 85 процент, календарь ысулы белән 75 процент тирәсе. Аннары аның сәламәтлеккә файдалы яклары да байтак: гормональ контрацепция аналыкта һәм эндометрийда (аналыкның эчке тышчасында) яман шеш авыруын кисәтә. Аның тәэсире бу даруны эчми башлаганнан соң унбиш ел үткәч тә югалмый. Ул шулай ук киста барлыкка килүне яки күкәйлектә киста үсүне, тимер кытлыгы тудыручы анамнезны кисәтергә дә мөмкин. Ул күрем вакытындагы чирләрне киметә, күрем циклын көйләп тора, йөзгә һәм тәнгә төк чыгудан саклый.
Икенчедән, әйткәнемчә, бу даруны куллану бик уңай. Контрацептивның җенси тормышка тәэсир итмәвен дә искәртик. Аннары, дару эчүне кайчан телисең, шунда туктатырга була.
Кемгә ярамый?
Йөкле хатын-кызга; алты айгача булган бала имезүчегә; өч атнадан баласын ясалма тукландыра башлаган әнигә; 35 яшьтән узган тәмәке тартучы һәм бавырында цирроз яисә йогышлы шеш (гепатит, бавыр рагы), кан басымы югары яки төшенке, егерме ел дәвамында шикәр диабеты булган ханымнарга... Моның ише саклану чарасы сөт бизләре рагы, баш авыртулар белән җәфаланучыларга, операция кичергән йөрәк авырулы кешеләргә дә ярамый.
Әгәр дә даруның килешмәвен күрсәтә торган бер генә билге табылса да, контрацепциянең башка гормональ булмаган ысулларыннан файдаланырга киңәш итәр идем. Нинди препарат кирәклеген бары табиб кына әйтә ала.
Исегездә тотыгыз: гормональ препаратлар һәркемгә индивидуаль билгеләнә. Әйтик, миңа яраганы сиңа ярамавы ихтимал. Биредә барысы да исәпкә алына: организмның үзенчәлеге, кичерелгән операцияләр, төрле авырулар... Табиблар, мондый даруны билгеләгәндә, хәтта хатын-кызның гәүдә торышына да игътибар итәләр: таза гәүдәлегә – ул бер төрле, ябыгына – икенче төрле. Шуңа күрә контрацептивларны сайлаганда аеруча сак булыгыз!
фото: http://pixabay.com
Бала табу яшендәге (репродуктив чор) хатын-кызларыбызны уртак борчыган әлеге сорауга Татарстан Сәламәтек саклау министрлыгының гинекология буенча баш белгече, акушер-гинеколог Наилә Гайнанова җавап бирә.
– Кызганычка каршы, гаиләне планлаштыру мәсьәләсендә безгә әле белем җитеп бетми. Мәгълүматларга караганда, илдә бала тууга караганда, аны төшертүләр күбрәк: мисалга, 100 гә – 107. Ә алга киткән илләрдә бу күрсәткеч 100 гә – 15. Уйланырлык, шулаймы?!
Балага узмау өчен кулланыла торган гормональ препаратлар бихисап: гормоннар канга таблетка аша да, ампула белән дә (уколны 45-70 көнгә бер мәртәбә ясыйлар), тире астына кертелә торган имплантлар (35 кә 2,5 миллиметрлы сыгылмалы капсула) аша да күчә. Аларны шулай ук гормоннарның төренә һәм катнашмасына карап та аералар. Хатын-кызның җенес функциясенә эстроген, гестаген, фоллитропин һәм лютропин ише гормоннар аеруча зур йогынты ясый. Составына карап, гормонлы дарулар катнаш һәм катнаш булмаган төркемгә (яисә фазага) бүленә. Аның бер фазалысы – катнаш дигәнендә эстроген да, гестаген да бар. Бу контрацептив элек-электән могҗиза-дару дип йөртелгән. Бер таблетка эчтең, йөклелектән котылдың, янәсе. Әмма ул дару катнашмасында гормоннар микъдары бик зур. Чагыштыру өчен: хәзер шул күләмдәге дозаны хатын-кыз ел дәвамында – гормональ контрацептивлардан берөзлексез файдаланганда ала. Бер фазалы шушы препаратны 21 көн эчәсе, шул чорда организмга билгеле бер күләмдә эстроген һәм гестаген кереп тора. Кандагы гормональ үзгәрешләрне нәкъ менә шулар көйләп-җайлап тора да инде. Читтән кергән гормоннар овуляцияне (өлгергән аналык күзәнәгенең күкәйлектән чыгуы) тыеп торгач, йөккә калмыйсың. Хәтта аналык көпшәсенә йөзләрчә сперматозоидлар эләксә дә...
Ике фазалы препаратлар составында да эстроген белән гестаген бар. Ләкин ул, бер фазалысыннан аермалы буларак, ике төрле төстә. Бер төслесен – циклның беренче яртысында, ә икенчесен икенче яртысында эчәсе. Таблетканың икенче төстәгесендә гестагеннар, беренчесендәгегә караганда, күбрәк. Шунысын әйтергә тиешмен: ике фазалы таблеткалар бер фазалыдан күпкә өстен.
Өч фазалы препаратларның составы да ике төр гормоннан гыйбарәт. Ул өч төрле төстәге таблеткада чыгарыла. Аның башта бер төстәгесен, аннары икенче һәм өченче төстәгеләрен эчәләр. Гормоннар микъдары шулай ук төрлечә һәм шуңа да организмдагы физиологик үзгәрешләрне имитацияләү уңышлы бара.
Катнаш булмаган гормональ контрацептивларда гестагеннан башкасы (эстроген) юк. Ул шуның белән әйбәт тә. Чөнки эстрогенның сәламәтлеккә зыян китерә торган ягы да бар. Өстәмә тәэсире булды исә, шундук табибка мөрәҗәгать итегез. Ул сезгә эстрогенсыз препарат билгеләр. Гормональ контрацепция ысулын йөклелекне булдырмый калу максатында гына түгел, ә бәлки, дәвалау өчен дә, мисалга, күрем циклы бозылганда яисә организмда җенес гормоннары синтезы җитәрлек булмаганда билгелиләр. Шулай да, иң отышлысы, иң нәтиҗәлесе – өч фазалы таблетка: Трирегол, Тризистон, Триквилар. Дару сатып алганда, аның составына – аеруча эстрогенга игътибар итегез. (Ул бер таблеткада 30–35 мкг тирәсе булырга тиеш).
Катнаш булмаган таблеткалардан – мини-пили, имплантацион контрацептивлардан – норплант, НовоРинг (боҗра) тәкъдим итәр идем. НовоРинг аналык җиңсәсенә дүрт атнага бер мәртәбә куела. Өч атнадан ул алына һәм бер атналап вакыт үткәннән соң, аның яңасы (бер үк көндә – иң яхшысы циклның беренче көнендә һәм бер үк сәгатьтә) кертелә. Кайчак циклның 2-5 нче көнендә дә куялар. Хәзер яшьләр, авырга узмас өчен Постинор дип аталган препарат куллана башлады. Тик ул бары очраклы йөклелекне (мәсәлән, көчләүгә дучар ителгәннән соң) төшертү өчен генә уңайлы. Мин аны башка вакытта эчмәскә киңәш итәр идем. Ни өчен дигәндә, Постинорны даими кулланган яшьләр әни булу бәхетеннән мәхрүм калырга, төрле хатын-кыз чирләре (полип, эндометриоз, үт куыгы, сөт бизләре ялкынсынуы...) белән авырырга мөмкин.
Моннан тыш, еш кына аналык эченә спираль кую тәҗрибәсе дә кулланыла. Спиральнең күбесе кургашын һәм көмештән тора. Ә бу ялкынсынуларга каршы бик тә үтемле чара. Ул 3-5 елга – күрем башланганның 3-4 нче көнендә куела. Балага узасың килсә, алдырасың гына. Әмма аны озак еллар дәвамында куллану сәламәтлеккә зыян салырга, бала таба алмау проблемасы китереп чыгарырга мөмкин. Өстенлеге шунда ки, спираль белән йөккә калмыйсың, ул көндәлек тикшереп торуны таләп итми. Дөрес, бу препаратның уңайсыз яклары да бар, әлбәттә. Беренчедән, спиральне хастаханәдә куйдырырга кирәк. Икенчедән, күрем вакытында көчле авыртулар булуы, кайчак бүлендек килүе ихтимал. Инде дә килеп, аналыктан тыш йөклелек куркынычы, аналыкта эндометрий чире китереп чыгаруы бар. Җенес юлыннан канлы бүлендек килеп торган, оча сөягендә ялкынсыну күзәтелгән, фибромиома булган хатын-кызга спираль кую ярамый.
Өстен яклары
Беренчедән, гормональ контрацепция кабул иткән хатын-кызның 92–99,7 проценты балага узмый. Бу – бик әйбәт күрсәткеч. Чагыштыру өчен: презерватив кулланганда бу күрсәткеч – 85 процент, календарь ысулы белән 75 процент тирәсе. Аннары аның сәламәтлеккә файдалы яклары да байтак: гормональ контрацепция аналыкта һәм эндометрийда (аналыкның эчке тышчасында) яман шеш авыруын кисәтә. Аның тәэсире бу даруны эчми башлаганнан соң унбиш ел үткәч тә югалмый. Ул шулай ук киста барлыкка килүне яки күкәйлектә киста үсүне, тимер кытлыгы тудыручы анамнезны кисәтергә дә мөмкин. Ул күрем вакытындагы чирләрне киметә, күрем циклын көйләп тора, йөзгә һәм тәнгә төк чыгудан саклый.
Икенчедән, әйткәнемчә, бу даруны куллану бик уңай. Контрацептивның җенси тормышка тәэсир итмәвен дә искәртик. Аннары, дару эчүне кайчан телисең, шунда туктатырга була.
Кемгә ярамый?
Йөкле хатын-кызга; алты айгача булган бала имезүчегә; өч атнадан баласын ясалма тукландыра башлаган әнигә; 35 яшьтән узган тәмәке тартучы һәм бавырында цирроз яисә йогышлы шеш (гепатит, бавыр рагы), кан басымы югары яки төшенке, егерме ел дәвамында шикәр диабеты булган ханымнарга... Моның ише саклану чарасы сөт бизләре рагы, баш авыртулар белән җәфаланучыларга, операция кичергән йөрәк авырулы кешеләргә дә ярамый.
Әгәр дә даруның килешмәвен күрсәтә торган бер генә билге табылса да, контрацепциянең башка гормональ булмаган ысулларыннан файдаланырга киңәш итәр идем. Нинди препарат кирәклеген бары табиб кына әйтә ала.
Исегездә тотыгыз: гормональ препаратлар һәркемгә индивидуаль билгеләнә. Әйтик, миңа яраганы сиңа ярамавы ихтимал. Биредә барысы да исәпкә алына: организмның үзенчәлеге, кичерелгән операцияләр, төрле авырулар... Табиблар, мондый даруны билгеләгәндә, хәтта хатын-кызның гәүдә торышына да игътибар итәләр: таза гәүдәлегә – ул бер төрле, ябыгына – икенче төрле. Шуңа күрә контрацептивларны сайлаганда аеруча сак булыгыз!
фото: http://pixabay.com
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
Ялган никах Танышуларының беренче көнендә үк, ЗАГСка барып, язылышырга гариза биреп кайткан кыз белән егет хакында Нурсөянең моңа хәтле ишеткәне булмады. Андый хәбәр колагына чалынса да, әллә юләр инде болар, дип бармагын чигә тирәсендә борудан башка берни дә кыла алмас иде кебек. Әгәр дә ки уйламаганда-көтмәгәндә ул юләр кыз үзе булып чыкмаса!..
-
Әти өйләнә Әни үлгәнгә инде биш ел. Әнине югалтуны бик авыр кичерде әти. Хәтта башта минем белән сөйләшми йөрде, үз эченә бикләнде. Аны безнең янга күчергә үгетләдем, әмма ул яшәгән фатирымны калдырмыйм дип каршы килде.
-
Балаларына сыймаган Галия әби Сәяхәт вакытында нинди генә кешеләр күрмисең дә, нинди генә тарихлар ишетмисең – үзе бер китап язарлык. Поездда язмыш тарафыннан гомернең бер аралыгына очраткан юлдашлар бер-берләренә җаннарын бушата, шатлык-кайгыларын сөйли. Бу юлы да шулай булды...
-
Хыялдагы ир-ат Үсмер чакта ук ничек тә булса бай тормышта яшәргә кирәк дип нәтиҗә ясадым. Телевизордан күрсәткән гламур тормыш кызыктыргандыр, мөгаен. Әмма кыяфәтем бай егетләр артымнан чабып йөри торганнардан түгел иде. Гомумән, күбәләк кебек бер егеттән икенче егеткә очып йөрергә дә яратмадым. Ныклы карарга килде: укыйм да, җитәкче булырга тырышам. Ул вакытта бай ир дә кирәк булмаячак.
Соңгы комментарийлар
-
26 май 2022 - 15:03Без имениДингэ беренче куп урлаган, карак, гонахсы зур булган кеше килэ. Улэр вакыты житкэч, исенэ тешэ, курка башлый, жавап бирэсе булса, нэрсэ дип, жавап бирермен, дип ,курка.Дингә кеше кайчан күбрәк килә?
-
25 май 2022 - 22:40Без имениСез гел балалар дип яшәгәнсез, инде үзегез өчен яшәргә вакыт. Аларның үз тормышы, вакыт узгач алар сезне аңлар дип ышанасы килә.Кызларым каршы булса да, кияүгә чыгаргамы?
-
26 май 2022 - 09:29Без имениБу ир сезне хор мэт итэ, Лилияне ярата кебек тоела, монда Лилиягэ акыллы булып, кеше тормышын бозмаска иде, Аллахы Хидэят бирсен бик авыр хэл«Сине дә яратам, аны да», – ди...
-
25 май 2022 - 12:23Без имениМэчет юк иде диеп, язучыга бэйлэнергэ кирэкми, документ тутырмаган ла, ул! Бер ялгыз апа-эби йортында жыелып намаз укыйлар иде, анда йоруче бабайлар да байтак иде. Олылардан ишетеп белэбез Талип бабай турында. Булдырасын, Фагилэ!«Фәрештәләр төшемдә дога өйрәтте»
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.