Казан җөе

Күн мозаикасы — татар халкының борынгыдан килгән кабатланмас сәнгате. Бүгенге сәхифәбез «Казан җөе»нә — күн кисәкләрен тоташтырып, катлаулы бизәк тудыру ысулына багышлана.
Мастер-классны Әлфия ҖӘМИЛЕВА үткәрә. Әлфия ханым каюлы күн сәнгате белән 1996 елларда кызыксынып китә. 2002 елда аның тәкъдиме белән Н. Фешин исемендәге Казан сәнгать училищесында «Күнне сәнгати эшкәртү» дигән яңа бүлек ачыла. Ул шушы бүлекнең җитәкчесе.
«Казан җөе» белән чигү шактый катлаулы эш. Бер дәрес белән барысы да аңлашылыр дип әйтеп булмый. 2013 елда Лилия Саттарованың «Сәхтиян читек, саурый үкчә» дигән китабы дөнья күрде. Кирәкле мәгълүматны аннан да табарга була.
Кирәк:
* 0,9–1,1 мм калынлыктагы күн кисәкләре;* вискоза яки полиэстер чигү җепләре;
* ак төстәге нык һәм чыдам армирланган тегәрҗеп;
* энәтоткыч яки без сабы (очында энә тыгып кую өчен ярыгы һәм энәне кысу өчен шөребе бар, гадәттә, аны заказ биреп ясаталар);
* күнне тегү өчен махсус машина энәсе (№ 75–100), ул булмаса, гади машина энәсе;
* юан тегү энәсе (камыт энәсе)
Моннан тыш, тар агач борыслардан станок та ясарга кирәк булыр. Станокның биеклеге чигүченең буена бәйле, утыргач, ул күкрәккә кадәр булырга тиеш. Калыпның (өстәге өлеше) иңе – 28 см, биеклеге – 6 см, калынлыгы – 4 см. Почмагы – 90о. Калып белән педаль күн каешлар һәм бау белән тоташтырыла. Каешның бурычы – күнне калыпка нык итеп кысу. Каеш урынына резинка да кулланырга мөмкин. Станокны яртылаш – өстәлгә куела торган итеп тә ясарга була.
Ул очракта педале булмый.
Традицион күн мозаикада бизәкләр йөрәк, чәчәк, яфрак, боҗралар рәвешендә була. Әле чигә генә башлаган кешегә боларны башкару катлаулы. Шуңа да иң элек күнне туры сызык буенча чигеп тоташтырырга өйрәнергә кирәк. Алдагы дәресләребездә күннән катлаулы бизәкләр дә кисәргә өйрәнербез.
Эш барышы:
Машина энәсен энәтоткычка яки без сабына нык итеп урнаштырабыз. Алга таба аны без дип кенә атарбыз. Моннан соң тегәрҗепне балавызларга кирәк, бу – мәҗбүри. Тегәрҗеп безгә һәм камыт энәсенә саплана. Камыт энәсенә артык озын җеп сапламагыз, 50 см булса, шул җиткән. Җепләрнең башын зур итеп төенлибез.Чигү җебен исә алты яки сигез катлап, орчыкка чорныйбыз. Ул төп җеп була. Орчыктан чама белән 1,5 м җеп үлчәп алабыз да, бу өлешне орчык башына элмәк ясап эләктереп куябыз. Аннан соң орчыкны бөтереп, шушы өлешне катабыз. Катылган җеп беткәч, элмәкне ычкындырып, тагын җеп сүтеп алабыз һәм катабыз.
Күннән детальләр кисәбез. Аларны тоташтырганда буталмасын, бизәкләре бер-берсенә туры килсен өчен, сул яктан карандаш белән тамгалар куеп чыгабыз.
Тоташтыру өчен әзер ике детальне станокка уң ягы белән аска каратып куябыз һәм каешлар белән калыпка ныгытып кысабыз. Орчыктагы чигү җебе белән, тегәрҗепләрнең очын да каеш астына тыгабыз
Өске яктан 1-1,5 мм ара калдырып, беренче детальне без белән тишәбез. Аның озын улагы гел өскә карап торырга тиеш. Безне бераз өскә каратып, сабына кадәр батырабыз.
Орчыктагы чигү җебен безгә өч мәртәбә чорныйбыз. Җеп чигүченең үзенә таба чорнала.
Безне, чигү җебенең очын тоткан килеш, азрак артка алдырабыз һәм икенче детальне дә 1-1,5 мм ара калдырып тишәбез. Безне төбенә кадәр батырабыз да, янә бераз артка алдырабыз. Безгә сапланган тегәрҗеп бушап, элмәк хасил була. Шушы элмәк аша камыт энәсендәге тегәр-җепне уздырабыз.
Безне тартып алып, тегәрҗепләрнең икесен ике якка ныгытып тартабыз.
Бу – беренче атлам. Икенче атлам беренчесенә терәп үк диярлек ясала. 1 см җөйдә 4-5 атлам булырга тиеш.
Кирәк булган саен каешны бушатып, чигелүче детальне күчерә барабыз. Чигеп бетергәч, орчык җебен кисеп, тегәрҗепләрнең очын бәйләп куябыз.
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
«Рәнҗемә миңа, кызым...» Ул аның каберенә еллар үткәч кенә кайта алды. Юк, еракта – диңгез-океаннар артында яшәгәнгә түгел, күңеле тартмаганга...
-
Гомер бер генә килә 8 6 нчы палатага күчтәнәчләр салган пакетын күтәргән таныш булмаган хатын-кыз килеп кергәч, барысы да тын калды. Бибиниса апа ятагына утырган килеш пычак белән кискәләп алма ашый иде. Палатага килеп кергән затлы ханым Бибиниса апада да гаҗәпләнү катыш кызыксыну уятты: бер мәлдә алма кабыгы тамагына тыгылды бугай, очкылык тота башлады.
-
«Төшләремдә ак күлмәктән син...» – «Шевроле круз» машинасында йөри торган малаегыз бармы? – дип сорыйлар Иршат абыйдан. – Әйе. – Авария булган, килегез... Өс-башларына нәрсә туры килә, шуны киеп, кайнанасы Галиябану апага берни әйтмичә өйдән атылып чыгып китәләр...
-
Алсу тәрәзә Хикәя
-
Кыска буйлы зур бәхет Бар яктан да килгән Миләүшәгә башка егет табылмады микән дип, шаккаттым, дөресен генә әйткәндә. Авылда өрлек кадәрле менә дигән ничә егет бар, ә аның артыннан кайсыдыр бер авылдан шушы кечкенә генә егет йөреп маташа.
Соңгы комментарийлар
-
26 гыйнвар 2023 - 11:48Без имениРэхмэт сезгэ! Елый елый укыдым. Кире кайтмыйлар шул. Исэн чагында кадерен белеп бетереп булмады.Синсез рәхәт түгел, әни...
-
26 гыйнвар 2023 - 17:37Без имениТанышым икенче баласын 40 тирэсендэ тапты. Тоже 1 яичнигы гына. Шатланып, яратып устерэлэр. Эгэр таба алсагыз табыгыз, баласы кеше чын яратуны белми дип уйлыйм.Бала кирәкме миңа?
-
26 гыйнвар 2023 - 19:34Без имениБик тә фәһемле,күңелләрне нечкәртерлек шигырьләрегез өчен сезгә зур рәхмәт.Иҗат чишмәгез саекмасын,киресенчә,язгы ташкыннардай ургылсынҖанымның бураннары
-
25 гыйнвар 2023 - 10:45Без имениБалалар - ул яратып туймаслык Ходай бүләкләре, Аларның йомшак нәни куллары, матур елмаюлары, "әни, мин сине яратам" диюләре дә күңелгә әйтеп бетергесез рәхәтлек бирә бит, тормышка ямь өсти. Табыгыз бер бала, үзегезгә иптәш булыр, әти-әниегезнең ялгышларын кабатламыйча үстерегез, үзегезне шушы бәхеттән мәхрүм итмәгез.Бала кирәкме миңа?
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.