Язулары да хикмәтле

Татарстан Республикасы Милли музеенда гасырлар дәвамында тупланган татар бизәнү әйберләренең бай җыелмасы саклана. Алкалар, беләзекләр, чулпылар, бизәкле төймәләр, хәситәләр, муенсалар, йөзекләр, каптырмалар, яка чылбырлары, кечкенә Коръән савытлары... Төрле-төрле сыгылмалы үсемлек сурәтләре, геометрик бизәкләр, язулар белән чуарланып, чүкү, калкытып челтәрләү, бөтерчекләү, чоку, бизәк кыстыру һәм башка зәркән алымнары кулланып искиткеч матур бизәкләр төшерелгән бизәнү әйберләренең һәрберсе үз матурлыгы, күркәмлеге, кабатланмас «йөзе» булуы белән аерылып тора. Бизәнү әйберләренә гарәп хәрефләре белән чокып язылган каллиграфия үрнәкләре үзгә матурлык өсти, аерым бер мәгънә белән баета. Гарәп язулы бизәнү әйберләре шактый булса да, кызганыч ки, аларның күбесенең эчтәлеге бүгенге көндә дә билгесез булып кала. Соңгы елларда музейда алып барылган экспозицион эшләр әлеге язуларга яшеренгән мәгънәләрне ачарга беркадәр ярдәм итте. Язуларны гарәп теле белгече, фәнни хезмәткәр Альбина Заһидуллина укыды.
Фирәзә белән бизәлгән грушасыман ике өлешле каптырмалы һәм зур биш асылма җиз тәңкәләрдән торган яка чылбыры. һәр тәңкәгә үсемлек бизәкләре төшерелгән. Аларда хикмәтле гарәп исемнәре язылган: «Ямлиха Макслемина, Штатьюш (Кафштатьюш), Шаднуш, Маслина, Марнуш, Кыйтмир». Болар Коръәндә бәян ителгән әсһабел Кәһәф исемнәре. Алар турында мәгълүматлар Муса галәйһиссәлам вакытларыннан ук килә. Үзенә тугры булганнары өчен Аллаһы Тәгалә аларны куып килүче кяферләрдән бер мәгарәдә яшереп, саклап кала. Алар анда 300 ел йоклап үткәрәләр. Могҗизалы рәвештә исән калган кешеләрнең исемнәре беләзек, яка чылбыры, йөзек, чулпыларда уелып гасырларга калган, бөти булып йөргән.
Әлеге яка чылбыры – XIX гасыр үрнәге. Милли музейга 1920 елда Казанда үткәрелгән Шәрык халыклары мәдәнияте күргәзмәсе экспонатлары белән берлектә тапшырыла.
Музейда саклана торган халык җәүһәрләре милләтебезнең гореф-гадәтләрен, бай традицияләрен күзалларга мөмкинлек бирә. Яшьләрне үткән белән таныштырып, ә өлкән буынны хыялында яшьлегенә кайтаручы тарихи ядкарьләрне туплаган музей буыннарны тоташтыручы күпер вазифасын үти.
Дулкынлы чәчәкләр каймасы белән әйләндерелгән, чокып ясалган, уртасы язулар белән бизәлгән көмеш беләзек. Очлары эчкә бөгелеп тора. Язуның эчтәлеге: «Ошбу беләзек ... кызына хәерле мөбарәк». Аерым шәхескә бәйле булмаган мондый язулы бизәнү әйберләре XIX гасыр уртасында сатуга күпләп чыгарылган. Ул чорда Казан губернасы зәркән әйберләрен сәнәгый җитештерү үзәге булуы билгеле.
Алтын йөгертелгән көмештән эшләнгән түгәрәк кечкенә Коръән савыты. өслегенә граверлау ысулы белән үсемлек орнаменты төшерелгән. Коръән савытының уртасын кызылсу ахак бизи. әйләнәсендә гарәпчә язу: «Эшләремне Аллаһы Тәгаләгә тапшырам». Савытның ян-якларында да гарәпчә: «Йа Аллаһы Тәгалә!» дип язылган, һиҗри белән «1257» дип (1841—1842 еллар) эшләү вакыты күрсәтелгән.
Фирәзә белән бизәлгән грушасыман ике өлешле каптырмалы һәм зур биш асылма җиз тәңкәләрдән торган яка чылбыры. һәр тәңкәгә үсемлек бизәкләре төшерелгән. Аларда хикмәтле гарәп исемнәре язылган: «Ямлиха Макслемина, Штатьюш (Кафштатьюш), Шаднуш, Маслина, Марнуш, Кыйтмир». Болар Коръәндә бәян ителгән әсһабел Кәһәф исемнәре. Алар турында мәгълүматлар Муса галәйһиссәлам вакытларыннан ук килә. Үзенә тугры булганнары өчен Аллаһы Тәгалә аларны куып килүче кяферләрдән бер мәгарәдә яшереп, саклап кала. Алар анда 300 ел йоклап үткәрәләр. Могҗизалы рәвештә исән калган кешеләрнең исемнәре беләзек, яка чылбыры, йөзек, чулпыларда уелып гасырларга калган, бөти булып йөргән.
Әлеге яка чылбыры – XIX гасыр үрнәге. Милли музейга 1920 елда Казанда үткәрелгән Шәрык халыклары мәдәнияте күргәзмәсе экспонатлары белән берлектә тапшырыла.
Музейда саклана торган халык җәүһәрләре милләтебезнең гореф-гадәтләрен, бай традицияләрен күзалларга мөмкинлек бирә. Яшьләрне үткән белән таныштырып, ә өлкән буынны хыялында яшьлегенә кайтаручы тарихи ядкарьләрне туплаган музей буыннарны тоташтыручы күпер вазифасын үти.
Дулкынлы чәчәкләр каймасы белән әйләндерелгән, чокып ясалган, уртасы язулар белән бизәлгән көмеш беләзек. Очлары эчкә бөгелеп тора. Язуның эчтәлеге: «Ошбу беләзек ... кызына хәерле мөбарәк». Аерым шәхескә бәйле булмаган мондый язулы бизәнү әйберләре XIX гасыр уртасында сатуга күпләп чыгарылган. Ул чорда Казан губернасы зәркән әйберләрен сәнәгый җитештерү үзәге булуы билгеле.
Алтын йөгертелгән көмештән эшләнгән түгәрәк кечкенә Коръән савыты. өслегенә граверлау ысулы белән үсемлек орнаменты төшерелгән. Коръән савытының уртасын кызылсу ахак бизи. әйләнәсендә гарәпчә язу: «Эшләремне Аллаһы Тәгаләгә тапшырам». Савытның ян-якларында да гарәпчә: «Йа Аллаһы Тәгалә!» дип язылган, һиҗри белән «1257» дип (1841—1842 еллар) эшләү вакыты күрсәтелгән.
Татар хатын-кызлары өчен кызыклы язмаларны Сөембикә Telegram-каналында укыгыз
Хәзер укыйлар
-
Ник ашыктың? Иртән йокылы-уяулы яткан вакытта, башыма шушы шигъри юллар килде. Исемнән чыгудан куркып, күзләремне дә ачмыйча, диван култыксасына үрелдем. Шагыйрә дустымның бүләк иткән китабы янында гына телефоным ятарга тиеш.
-
Җандагы төер Мәрйәм кебек быел зарыгып кыш килгәнен көткән кеше бар микән? Юктыр!
-
Ирем ярым түгел... Ашыгып кияүгә чыкканыма иманым камил иде. Иремә барысын да әйтәм дә, аерылам...
-
Ирем гомер буе, «кыз түгел идең», диде Минем бу хакта берәүгә дә сөйләгәнем юк. Язганнарымны укыгач, нигә сөйләмәгәнемне аңларсыз да. Кеше белән бүлешеп була торган хәлмени?
Соңгы комментарийлар
-
24 гыйнвар 2021 - 21:58Без имениКачыгыз пока сон тугел! Игелек курсэтмэячэк андый таш йорэкле кеше.Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
24 гыйнвар 2021 - 22:12Без имениСина нэрсэгэ ул.баланны алыштырма.рэхэтлэнеп Балан белэн Тор.ил бетмэсэ Ир бетми.Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
25 гыйнвар 2021 - 07:28Без имениМин баламны иргэ алмаштырмас идем. Бала бит ул Аллаhа тагэлэнен ииин зур бул. Балбагерь ите!Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
25 гыйнвар 2021 - 07:50Без имениУзегез эйтеп торасыз -уенчык тугел бит ул ташлап калдырырга дип. Баоагызны ташлап китеп, гомергэ укенерсез. Рэнжетмэгез сабыйны. Э бу иргэ килгэндэ-ойлэнмэс борын эти-энисе сузен сойли, уз фикере булырга тиеш бит инде. Ташлагыз аны. Э насыйп ярыгыз очрар.Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
25 гыйнвар 2021 - 09:42Без имениБергэ тора башлауга ул сине балан белэн аралаштыртмаячак. Уз фикере булмаган кеше тормыш итэргэдэ яраксыз ул....Булачак иремә мин кирәк, улым кирәкми
-
Ханбикәләребез Кем ул ханбикә? Дөресен әйтик, бәгъзеләребез аны көнгә биш-алты күлмәк алыштыручы көяз хатын, ефәк тотканнан да кулы кабаручы назлы җан итеп күз алдына китерә. Әлбәттә инде, иркә, тәкәббер вә кыланчык..
-
Кадерле Мәрьям апа Шундый язмышлы кешеләр була, күзгә-башка әллә ни чалынмыйча, тыйнак, гади генә яшиләр дә тыныч кына китеп тә баралар.
-
Сугыш өзгән хыял Сәхнәдә В. Асафьевның «Бахчасарай фонтаны» балеты бара. Уланованың Мариясе шулкадәр табигый, чын, ышандырырлык итеп үлә – ирексездән күзләргә яшь тула.
-
Шәфкать иясе Шәфика Сәнгать күгендә кыска гына вакыт балкып янган Шәфика Котдусованы атылган йолдызга тиңлиләр.